Blog Allard van Gent

Voorproefje van de bijdrage in Kunsttijdschrift Vlaanderen 357, jaargang 65,  februari 2016

Marcel Beyer (23-11-1965, Tailfingen) groeit op in Kiel en Neuss. Van 1987 tot 1991 studeert hij Germanistiek, Anglistiek en Literatuurwetenschap aan de universiteit Siegen. Tot 1996 woont hij in Keulen. Daarna verhuist de schrijver naar zijn huidige woonplaats Dresden. Marcel Beyer geldt als één van de meest veelzijdige, Duitstalige auteurs. Essays, gedichten, libretto’s, theaterteksten en romans, hij verstaat alle disciplines. De hoge kwaliteit van zijn werk vond zijn bekroning in meer dan 20 prestigieuze, literaire prijzen in Duitsland. De meest recente onderscheiding is de Bremer Literaturpreis 2015 voor zijn dichtbundel Graphit.

Mensenvlees
Das Menschenfleisch luidt de titel van Beyers eerste roman uit 1991. Het is een boek over liefde en jaloezie, gemixt met diverse theorieën over de taal. Simone Kaempf van Der Spiegel noemt het schitterend hoe Marcel Beyer in deze roman zijn protagonisten enkel door hun taal een liefdesverhouding laat aangaan. De Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) noemt het boek juist onverdraaglijk vanwege de vele taaltheorieën die erin worden geciteerd of geparafraseerd . Ook de Nederlandse literatuurrecensente Anneriek de Jong is niet onder de indruk. Zij vindt het aanhangsel met alle door Beyer geciteerde en geparafraseerde filosofen, schrijvers, regisseurs en zangers “misschien wel het leesbaarste gedeelte van het hele boek”, aldus haar bijdrage in NRC-Handelsblad.

Vliegende honden
In 1995 breekt Marcel Beyer in Duitsland en internationaal door met zijn tweede roman Flughunde. Het boek verschijnt in 1997 onder de titel Vliegende honden bij uitgeverij Meulenhoff. De roman eindigt in de beroemde Führerbunker waar Adolf Hitler de laatste weken van de Tweede Wereldoorlog verbleef. De kracht van de roman ligt in het vertelperspectief van de fanatieke akoesticus Hermann Karnau en van de twaalfjarige Helga, één van de zes kinderen van Joseph en Magda Goebbels. De doorgedraaide geluidstechnicus wil alles uit de menselijke stem halen wat mogelijk is, van dodelijk rochelen tot doodskreten. Ondanks dat sommige personages namen van reële personen dragen, onderstreept Beyer in zijn nawoord dat ze net als de andere personages verzinsels van de schrijver zijn. Veel recensenten vergelijken de akoesticus met Grénouille, de protagonist uit de bestseller Parfum van Patrick Süskind. Karnau  is een stemmenmonster, Grénouille een geurenmonster. Vliegende honden zijn overigens grote vleermuizen, die in de gebombardeerde Berlijnse Zoologischer Garten ten onder gaan als uiteindelijk alles ten onder gaat. “Een ondergang van de wereld zonder ark van Noach”, typeert literatuurrecensent Hellmuth Karasek de laatste passages treffend. In 2013 maakt de Oostenrijkse striptekenares Ulli Lust een fraaie striproman van Flughunde.

Spionnen
In het jaar 2000 verschijnt Beyers derde roman Spione. De vier ‘spionnen’ zijn kleinkinderen die in een vergeeld foto-album opa zien afgebeeld als een met medailles behangen officier van de Wehrmacht. Op veel foto’s ontbreekt de helft waar oma had moeten staan. De familie zwijgt hierover en dus gaan de kinderen zelf op zoek naar de oplossing van het raadsel. Net als in Flughunde gebruikt Beyer een roman om iets over de eigentijdse geschiedenis te vertellen, in dit geval het bombardement op Guernica. Daar is opa als gevechtsvlieger van het beruchte Legion Condor actief. Zijn vrouw was een operazangeres die zeer jong door kanker stierf. Het boek wordt door de critici uiteenlopend ontvangen. Martin Luedke van Die Zeit vindt de roman ‘vlees noch vis’. “Misschien heeft het succes van het vorige boek de blik belemmerd”, aldus Luedke, die het boek weliswaar mislukt vindt maar Beyer nog wel tot de meest getalenteerde schrijvers van de hedendaagse Duitse literatuur rekent.

Dode kraaien
Zijn vierde roman Kaltenburg (2008) is net als Flughunde een internationaal succes. In 2009 verschijnt het boek bij uitgeverij Cossee onder de naam De nacht dat het dode kraaien regende. Dit verhaal zit geraffineerd in elkaar en is leesvoer voor de geoefende lezer. De Nederlandse titel slaat op de scene waarin verteller Hermann Funk als jongetje het bombardement van Dresden overleeft en zijn ouders verliest. Hij loopt door het bos waar zwarte brokstukken uit de lucht vallen. Het zijn verkoolde kraaien die tijdens hun vlucht zijn verbrand. De ornitholoog Kaltenburg is gebaseerd op Konrad Lorenz. Beiden zijn in 1903 in Wenen geboren en er ook in 1989 gestorven. Het grote verschil is dat het onderzoeksinstituut van Konrad Lorenz in Westfalen staat, terwijl Kaltenburg voor Dresden kiest. Het is een ontroerende, spannende en suggestieve roman, die door de versplinterde chronologie en lange, associatief gerangschikte herinneringskronkels echter wel het nodige geduld van de lezer vergt. Dat schrijft het Duitse dagblad Die Tageszeitung. Michaël Zeeman noemt in zijn lovende recensie in De Volkskrant de constructie van het verhaal het enige zwakke punt: “De verteller vertelt Kaltenburgs geschiedenis aan een bezoekster. Dat raamwerk is erg conventioneel en dat was niet nodig geweest”. Hubert Spiegel van de FAZ noemt Kaltenburg de meesterlijke voorstelling van de hedendaagse geschiedenis aan de hand van een roman, een boek waarmee Beyer volgens hem zijn veel geroemde roman Flughunde nog overtreft.

Poëzie
Zijn debuut als dichter in literair Duitsland maakte hij na drie minder bekende bundels in 1997 met Falsches Futter. De FAZ noemt het een “indrukwekkende, poëtische debuutbundel”. Vijf jaar later verschijnt Erdkunde. Hierin creëert Beyer het Oost-Duitsland als een ruimte vol fantasie en dromen. Dat schrijft recensent Helmut Boettinger in die Zeit. Hij noemt de bundel een belangrijke wegwijzer binnen de Duitse poëzie, waarin de rol van de natuur nu langzaam wordt vervangen door de geschiedenis.

“Als een morfoloog observeert en sorteert hij dingen en woorden: inzicht berust op het plaatsen in constellaties.” Dat schrijft Arne De Winde in het zomernummer 2015 van de Poëziekrant over de 200 pagina’s tellende bundel Graphit (2014). Samen met vertaler Ton Naaijkens vertaalde hij in opdracht van het Goethe-Institut vier gedichten uit deze bundel in het Nederlands. De teksten dienden als uitgangspunt voor een tentoonstelling met artistiek werk en performances van studenten van de kunsthogescholen uit Gent, Antwerpen en Hasselt. In de essaybundel Putins Briefkasten schrijft Beyer wat in zijn ogen gedichten zijn: “Geen hypothesen van willekeurige wijsheden, die bij de eerste blik al onzin blijken te zijn, maar onderzoekingen naar verhoudingen, geen vage expressie van een vage, innerlijke gemoedstoestand, maar woorden die met de grootst mogelijke helderheid in een verhouding tot elkaar geplaatst worden. Ook hier gaat het om verwantschap, niet om verbroedering.”

Poetins brievenbus
De bundel Putins Briefkasten (2012) bestaat uit acht bijdragen, die Beyer in een tijdsperiode van 10 jaar in verschillende kranten en tijdschriften publiceerde. Het toegankelijke boek krijgt goede recensies. In het eerste hoofdstuk zoekt de auteur de brievenbus van Vladimir Poetin, die van 1985 tot 1990 als KGB-agent aan de Radeberger Straße in Dresden woonde. De schrijver strooit met grappige, biografische gebeurtenissen zoals het feit dat Poetin als nieuw lid van de hengelvereniging opviel vanwege zijn ondraaglijke, pedante optreden en dat hij stoïcijns vasthield aan zijn visie hoe je het aas op de juiste wijze aan de haak bevestigt. Het boek staat vol met interessante observaties tijdens Beyers tocht door diverse imaginaire en deels reële landschappen..

Te koop via bol.com: De Nacht Dat Het Dode Kraaien Regende

 

Lees de rest van het artikel in de actuele uitgave van Kunsttijdschrift Vlaanderen. Dat nummer is te bestellen via onderstaande link.
http://www.kunsttijdschriftvlaanderen.be/nummers/358

Mijn bijdragen in Kunsttijdschrift Vlaanderen zijn ook na te slaan in de Openbare Bibliotheken Vlaanderen.

Update 28-06-2016:
Vandaag maakte de Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung bekend dat Marcel Beyer de Georg-Büchner-Preis 2016 heeft gewonnen. Aan deze prestigieuze Duitse literatuurprijs is een geldbedrag van € 50.000 verbonden. De prijs zal op 5 november in Darmstadt worden uitgereikt.

Duitse media over de prijs

Der Spiegel: Marcel Beyer bekommt den Georg-Büchner-Preis 2016

FAZ: Büchner-Preis für Marcel Beyer

Die Welt: Büchner-Preis geht an Marcel Beyer

Die Zeit: Marcel Beyer erhält Georg-Büchner-Preis

NDR cultuur recensent Alexander Solloch: Wer so einen fulminanten Roman wie “Flughunde” schreibt, darf mit diesem schönen, ehrwürdigen Preis rechnen.