Blog Allard van Gent

In de huidige uitgave van het Oostenrijkse literaire tijdschrift VOLLTEXT ontdekte ik de IJslandse schrijfster Ásta Sigurðardóttir. Ik las haar korte verhaal Zondagavond tot maandagochtend in de Duitse vertaling van Tina Flecken – en ben sindsdien benieuwd naar meer. Aanleiding is de onlangs verschenen verhalenbundel Streichhölzer bij de Berlijnse uitgeverij Guggolz Verlag.

Het verhaal in VOLLTEXT opent met de ik-figuur, een jonge vrouw, die zich op een feestje bevindt – een nette gelegenheid waar echtparen met elkaar schertsen en vrouwen zich keurig gedragen, trouw aan hun enige geliefde.

Zijzelf voelt zich daar als een buitenstaander: bekeken, veroordeeld, bestempeld als ‘de schuldige – de hoer’. Ze weet dat de andere vrouwen haar nooit zullen kunnen begrijpen.

Terwijl ze zich zichtbaar aangetrokken voelt tot de mannen, raakt ze in de ban van het haar van een van hen – glanzend als metaal, golvend als een oceaan. Ze grijpt het vast, laat het niet meer los, raakt in een roes waarin ze enkel dat haar en haar verlangen ervaart.

Pas wanneer ze hardhandig wordt losgetrokken, vingers worden omgebogen en haar duim wordt ontwricht, begint ze de pijn te voelen. Ze verliest haar grip, wordt op de grond gesmeten tussen glasscherven, uitgescholden en vernederd: ‘Straßenmädchen … Dirne’. Ze wordt zonder pardon uit de burgerlijke wereld verwijderd die haar nooit echt heeft willen toelaten.

Ze schrijft over hoe:

“een leger aan rechters tegenover mij stond. Hun blikken waren ernstig, streng en onwaarschijnlijk wijs”

en:

“plotseling veranderde een van de vrouwelijke rechters in een bebrilde engel. Ze kwam naar me toe, ondersteunde me, bracht me naar het toilet en streek zachtjes mijn haar uit mijn gezicht.”

De afdaling in de nacht

We lezen hoe Ásta ’s nachts volledig gebroken op straat belandt:

Men had me vanwege al mijn vroegere en latere misstappen de diepste duisternis in gejaagd. God zou mij niet vergeven.
Nu begreep ik hoe Jezus zich aan het kruis gevoeld moest hebben, toen hij tot God riep en vroeg waarom die hem verlaten had. Ik was volkomen alleen, verdwaald, verloren; zelfs Jezus was vergeten hoe het hem aan het kruis vergaan was – en dacht niet meer aan mij. Hem ging het goed in de hemel.
Nergens kon ik tot rust komen, nergens luisteren naar de kalme hartslag van een ander levend wezen, mijn ogen sluiten en in slaap vallen. Onder deze stijve, starende lantaarns was ik tot een eeuwig waken veroordeeld.
Opnieuw begon ik te huilen, luid en onbeheerst, als een doodsbang kind dat zijn moeder kwijt is en de duisternis ziet naderen.

Een man van middelbare leeftijd vraagt haar of ze zich heeft bezeerd en neemt haar mee. Ze denkt even: “Zo goed zijn de mensen.”

De man zet een schaal met brood op tafel, ontkurkt de champagne en steekt een sigaar op. Als lezer voel je dat dit niet goed kan aflopen. Al snel volgt een ijzingwekkende scène waarin de man zich in de badkamer aan haar opdringt:

Opeens stond hij naakt voor me – die ogenschijnlijk goedmoedige man – met een blauwrood opgezwollen gezicht. Zijn ogen draaiden weg, zijn bevende handen reikten naar me uit. Zijn dikke buik hing tot onder zijn knieën, zijn borsten bungelden slap op zijn behaarde borst en schokten bij elke hartslag mee. In paniek deinsde ik achteruit. Van walging draaide mijn maag zich om.

Hoewel Ásta zich verzet en herhaaldelijk zegt dat ze weg wil, negeert hij haar woorden en gebruikt hij haar lichamelijke zwakte om zijn zin door te drijven. De verkrachting wordt niet met zoveel woorden benoemd, maar is in haar lichamelijke en emotionele onderwerping onmiskenbaar aanwezig.

Maandagochtend

Het verhaal eindigt op maandagochtend:

Ik bevond me in het westen van de stad, direct aan zee. Sneeuwwitte meeuwen cirkelden boven de oceaan, terwijl lichte schuimkoppen in lange rijen over het diepblauwe water rolden en aan de vloedlijn braken. De zon scheen vrolijk, zachtroze wolkenslierten omkransten de gletsjer. Ik ademde de frisse lucht diep in en vouwde mijn handen van vreugde, omdat alles zo mooi was.
Toen iemand niet ver van me vandaan een langgerekte fluittoon uitstootte, draaide ik me om. Het was een arbeider in een blauwe denim overall en rubberlaarzen.
– Hé lieverd! Heb je je gisteravond een beetje vermaakt?, riep hij.
Langzaam begon het gevoel in mijn benen terug te keren. Uit de andere richting naderde nog een arbeider, die er net zo uitzag – alleen droeg hij een gele overall. Opeens was ik omringd door arbeiders.

Ze beschrijft hoe de arbeiders haar meenemen en op een bankje bij de kachel neerzetten. Een arbeider biedt haar koffie aan, een andere staat een boterham af:

Ik at het brood en dronk de koffie, iemand gaf me een sigaret, een ander stak hem voor me aan. Ach, wat was het leven mooi. De mannen verbaasden zich nergens over, stelden geen vragen, ze hielpen me gewoon overeind en brachten me naar buiten.
Zij begrepen alles.
Bij het afscheid zwaaiden ze glimlachend. Eén van hen floot het nieuwste deuntje, en de melodie begeleidde me. Nog nooit had ik zo duidelijk gevoeld hoe goed mensen voor elkaar en voor God kunnen zijn – en hoe goed God is voor de mensen, en voor zichzelf.

Het volledige verhaal is te lezen in de onlangs verschenen Duitse bundel Streichhölzer, uitgegeven door Guggolz Verlag – een onvergetelijke kennismaking met een krachtige, eigenzinnige literaire stem.

Over de schrijfster en de vertaalster

Ásta Sigurðardóttir (1930–1971) was een uitzonderlijke figuur in de IJslandse literatuur. Al met haar eerste verhaal, Sonntagabend bis Montagmorgen, dat in 1951 verscheen in het tijdschrift Líf og list, zorgde ze voor opschudding. Haar stem paste niet in de beschaafde, keurige IJslandse samenleving van de jaren vijftig. Ze schreef met een radicale precisie over beschadigde en overbelaste levens, over vrouwen die hun seksuele verlangen niet verbergen, over zwijgende kinderen, eenzame oude dames en ontheemde randfiguren.

Haar eigen leven was getekend door liefdesrelaties, moederschap, armoede, alcohol en een ontembare creatieve drang. Ásta werd geboren in een afgelegen streek in West-IJsland en verhuisde op haar veertiende naar Reykjavík, waar ze haar onderwijzersopleiding afrondde. Ze dook in de kunstscene van de stad, werkte als naaktmodel, illustreerde haar eigen verhalen en provoceerde met haar uiterlijk en levensstijl. Daarmee werd ze al vroeg beschouwd als een van de eerste bohémiennes van IJsland. In 1957 trouwde ze met dichter Þorsteinn frá Hamri, met wie ze vijf kinderen kreeg. Ásta overleed op 41-jarige leeftijd aan de gevolgen van langdurige alcoholverslaving.

De recent verschenen bundel Streichhölzer is de eerste Duitstalige uitgave van haar werk. De dertien verhalen die Ásta tot aan haar vroege dood schreef, worden in deze uitgave gepresenteerd als literaire solitairen – elk op zichzelf krachtig, trefzeker en onaangetast door de tijd. In haar taal klinkt geen zweem van sentiment, maar een rauwe, directe toon die het alledaagse een schurende glans geeft. Haar verhalen zijn niet historisch geworden – ze boren zich nog altijd rechtstreeks in de lezer.

De Duitse vertaling is van Tina Flecken, die erin slaagt de directe, haast lichamelijke kracht van Ásta’s taal te behouden. Flecken, geboren in 1968, studeerde Scandinavistiek in Keulen en Reykjavík en vertaalt onder meer werk van Andri Snær Magnason, Sjón en Auður Ava Ólafsdóttir. In 2021 werd zij bekroond met de IJslandse vertaalprijs Orðstír.

Wat de media zeggen

De Duitstalige pers ontving Streichhölzer met grote bewondering. Julia Schröder schreef op Deutschlandfunk Büchermarkt dat Ásta Sigurðardóttir halverwege de twintigste eeuw tot de grootste literaire beloften van IJsland werd gerekend, en zich bewoog binnen de kring van de zogeheten atoomdichters – jonge schrijvers die braken met de traditionele poëtische vormtaal van het land:

“Zoals in haar zwart-witte linoleumsneden plaatst Ásta het lichte direct naast het donkere. De bundel Streichhölzer is, niet in de laatste plaats dankzij de vertaling van Tina Flecken, een overtuigende uitnodiging om haar werk ook in het Duitse taalgebied te ontdekken.”

Ook Rainer Moritz (Deutschlandfunk Kultur) noemt Streichhölzer “een ware ontdekking”. Hij prijst Ásta’s compromisloze stijl:

“Ze is een genadeloze verteller, die niets verdoezelt en de kwellingen van haar personages soms tot het ondraaglijke uitvergroot. (…) Zo duidelijk als de verhalen verbonden zijn door motieven, zo divers zijn ze ook in stijl.”

In de Neue Zürcher Zeitung noemt Judith Leister de bundel hartverscheurend:

“De verhalen weerspiegelen de neerwaartse spiraal van haar leven. Ásta Sigurðardóttir gold als het grootste talent van de IJslandse naoorlogse literatuur. Maar de aan alcohol verslaafde auteur werd slechts 41 jaar. Haar excentrieke verhalen raakten de bekrompen samenleving van de jaren vijftig recht in het hart. (…) In Ásta’s wereld lijkt het verlies van controle totaal. Haar vrouwelijke hoofdpersonen zijn de houvast kwijt, weten niet meer waarheen. De afgronden in haar universum lijken werkelijk bodemloos.”

📘 Boekgegevens
Ásta Sigurðardóttir – Streichhölzer
Verhalen uit de periode 1951–1958
Vertaald uit het IJslands door Tina Flecken
Met een nawoord van Dagný Kristjánsdóttir
221 pagina’s, gebonden met leeslint
€ 24 (Duitsland) | € 24,60 (Oostenrijk)
ISBN: 978-3-945370-48-3
📚 Guggolz Verlag, Berlijn
🔗 www.guggolz-verlag.de/buecher/streichhoelzer