Blog Allard van Gent

Gisteravond trad in de uitverkochte studiozaal van de Duitse omroep RBB de Amerikaanse bestseller auteur Paul Auster op. Zoals het een grote schrijver betaamt ging er aan het optreden een laudatio vooraf.

Austers voormalige uitgever Michael Naumann vertelt over zijn lange vriendschap met Paul Auster en zijn vrouw Siri Hustvedt en over het toeval wat altijd weer op hun pad kwam. In 1985 is Naumann op de Frankfurter Buchmesse aanwezig en een onbekende persoon raadt hem aan Paul Auster te lezen. Hij heeft die man nadien nooit meer gezien maar Paul Auster heeft een paar maanden later wel een Duitse uitgever. Naumann vertelt ook amusante anekdotes over drinkpartijen in Amsterdam en de bezoeken in New York.

1 2 3 4
Dan is het tijd voor de ster van de avond. Het luide applaus maakt duidelijk dat Paul Auster in Duitsland bijzonder populair is. De schrijver zit tegenover radiopresentator Thomas Böhm die hem in het Engels interviewt en Austers antwoorden steeds kundig samengevat in het Duits weergeeft. In de ontvangsthal van de studiozaal maakte een tafel met dikke boeken al duidelijk waar het deze avond om gaat: 4 3 2 1 , de titel van Paul Austers pas verschenen roman. Waarom deze titel, vraag je je af.  Paul Auster heeft een antwoord. In eerste instantie zou het boek “Ferguson” heten, net als de achternaam van de hoofdpersoon Archie Ferguson. “Soms beïnvloedt het reële leven het leven van de roman“ zegt Auster met woorden van gelijke strekking en vertelt dat in 2014 in de stad Ferguson een blanke politieagent de Afro-Amerikaanse Michael Brown doodschoot. Sindsdien is de naam Ferguson in Amerika vast verbonden met racisme”, aldus Paul Auster. “Maar 4 3 2 1 vond ik achteraf ook een betere titel.”

Wat als?
De titel heeft te maken met het thema “wat als…?”. Die vraag houdt Auster al bezig sinds hij 14 jaar is. Hij legt uit wat er destijds op het zomerkamp gebeurde. Het onweerde en Auster moest met een groep andere kinderen weg uit het bos. De jongen voor hem kroop als eerste onder het prikkeldraad, Paul stond erachter. Op dat moment sloeg de bliksem in en elektrificeerde de jongen die op slag dood was. “Het was de eerste keer in mijn leven dat ik een dode persoon heb gezien”, vertelt hij bewogen. “Was de bliksem vier seconden later gekomen, dan was ik dood geweest.” Tot op de dag van vandaag denkt hij er nog vrijwel dagelijks aan terug. “Ik heb begrepen dat het leven ongelooflijk onzeker is en dat iedereen op ieder moment van alles kan overkomen.”

Archie
Dat alles door een klein detail compleet kan veranderen, dat is ook de kern van Austers nieuwe roman waarin vier varianten van het leven van Archie Ferguson worden beschreven. Archie zelf blijft min of meer hetzelfde maar het toeval zorgt steeds voor een verandering. Kleine details kunnen uitmaken of je vader rijk wordt, failliet gaat of vroeg sterft, legt Auster uit. “Maar ik heb geen Ferguson geschreven die de ene keer astronaut wordt, de andere keer soldaat en weer een andere keer ontdekkingsreiziger in de jungle. Ze zijn allemaal min of meer hetzelfde en toch zijn ze verschillend. Archie is net als Auster zelf in 1947 in Newark geboren en in alle variaties houdt Archie van schrijven.

D.T.
In Amerika is iemand die zegt dat hij de geur van boeken niet kan uitstaan, vertelt Thomas Böhm en Paul Auster weet meteen waar de interviewer naartoe wil. “Ik weet niet of ik over deze groteske figuur die nu in het Witte Huis woont wil spreken”, zegt hij. Auster noemt de naam van de huidige president van de Verenigde Staten deze avond niet, maar heeft het wel één keer over D.T. Hij voelt zich als schrijver niet geroepen kritische artikelen over D.T. te schrijven. Dat lost volgens hem niets op. Hij stelt zich liever kandidaat voor president van de Amerikaanse afdeling van de schrijversorganisatie PEN die zich inzet en strijdt voor persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting.

Auster noemt Duitsland als het grote voorbeeld van een land wat heeft geleerd uit het verleden. Hij doelt natuurlijk op de Tweede Wereldoorlog. Volgens hem heeft Amerika, wat hij een kunstmatig samengesteld land vindt, geen lering getrokken uit het verleden waarin indianen werden uitgeroeid en slavernij en racisme hoogtij vierden. “Daarom borrelen die dingen nog steeds op, omdat ze niet goed zijn verwerkt”. Als Auster opeens Oostenrijk noemt als het land dat i.t.t. Duitsland niet veel uit het verleden heeft geleerd weet het publiek even niet hoe te reageren. Het is pijnlijk stil. Auster wil verder vertellen over zijn ervaringen in Oostenrijk maar laat dat opeens achterwege.

De avond is geslaagd. Eén minpuntje vind ik de voorleestijd. Die is wel héél erg lang. Op Twitter zie ik die avond dat ik niet de enige ben die er zo over denkt. Hoofdstuk 1.3 wordt grotendeels in het Duits voorgelezen. Paul Auster leest zelf het laatste stukje in het Engels. Tegen het einde van het optreden leest de schrijver ook de eerste regels van het boek. Zo komen we te weten dat Berlijn in de eerste zin van het boek voorkomt.

Eén zin oogst applaus, omdat die zin Paul Austers schrijfkunst illustreert. Het zijn de woorden die de geboorte van zijn alter ego Archie Ferguson beschrijven: “Er war zur Welt gekommen, und für einige Sekunden nach dem Austritt aus dem Leib seiner Mutter war er der jüngste Mensch auf Erden.” (“For several seconds after he emerged from his mother’s body, he was the youngest human being on the face of the Earth.”).

Paraplu
Waarom lees ik graag boeken van Paul Auster? Die vraag kwam gisteren niet aan de orde, maar ik stel hem nu. Het antwoord luidt dat ik het thema ‘wat als?’ ook interessant vind om over te schrijven. Vorig jaar was ik hier in Berlijn op weg naar de U-Bahn en realiseerde me dat ik mijn paraplu thuis had laten liggen. Op dat moment kon ik zonder paraplu doorlopen of terugkeren. Als ik door zou lopen, dan zou ik dingen meemaken die ik nooit meegemaakt zou hebben als ik was teruggekeerd. Ik zou mensen tegenkomen die ik nooit zou tegenkomen als ik was teruggekeerd. Misschien zou ik de liefde van mijn leven mislopen, misschien ook niet. Wat als? Ik besloot terug te keren om mijn paraplu op te halen maar was ik doorgelopen, wat was er dan gebeurd? Dat wilde ik opschrijven en die tekst staat elders op dit blog onder de titel ‘De paraplu‘.