Tag Archives: volltext

Songteksten Joy Division zanger Ian Curtis in boekvorm

VOLLTEXT, Nr. 1/2015

VOLLTEXT, Nr. 1/2015

Op de voorpagina van de Duitstalige literaire krant VOLLTEXT prijkt Joy Division zanger Ian Curtis. Hij rookt een sigaret. Onder de foto lees ik Das Wort zum Trauermarsch (het woord bij de dodenmars), de titel bij het stuk over de pas verschenen Duitse vertaling van het boek So This Is Permanence, dat in oktober 2014 onder dezelfde titel in Engeland verscheen. Dodenmars (of treurmars) vind ik een goedgekozen woord, want ik herinner me dat de tijdsgeest in mijn ogen treurig en donker was en dat gold zeker voor Manchester en de rest van Engeland.  Zelf liep ik midden jaren tachtig met puntschoenen, een zwarte strakke broek en een leren jas om het lijf om duidelijk te maken dat het niet goed ging met de wereld. En ik luisterde naar Joy Division.

Lees verder

Veel Voskuil in VOLLTEXT

???????????????????????????????Het is de eerste keer dat ik in de Duitstalige literaire krant VOLLTEXT een artikel van een Nederlandse auteur over een Nederlandse schrijver lees. Twee pagina’s tekst n.a.v. ‘Schmutzige Hände‘, de zojuist verschenen Duitse vertaling van ‘Vuile handen’, het tweede deel van de zevendelige romancyclus Het Bureau (Das Büro) van J.J. Voskuil.

Detlev van Heest heet de auteur van de bijdrage. Hij is een Nederlandse schrijver die tegenwoordig als parkeerwachter in Hilversum werkt. In 2010 verscheen zijn debuut De verzopen katten en de Hollander, in hetzelfde jaar gevolgd door Pleun. Een jaar later kwam zijn boek Het verdronken land. Terug naar Japan op de markt. Over Detlev van Heest is al veel geschreven in de Nederlandse media. Jeroen Vullings schreef in 2010 een recensie over zijn debuutroman en op de website van VPRO-Boeken kunnen bezoekers een interview met Van Heest beluisteren n.a.v. de nominatie van zijn laatste boek voor de Bob den Uyl Prijs. Daarom verklaar ik de auteur van het artikel bij deze als geïntroduceerd en wijd ik me aan zijn bijdrage in VOLLTEXT.

Duitse taal
‘Aan de Nederlandse literatuur hechtte ik altijd zeer veel waarde maar de Duitse, geschreven in de taal van mijn moeder, had mij sinds mijn vroege jeugd overschaduwd.’ Dat schrijft Van Heest ergens midden in het artikel. Ik citeer dit stukje, omdat het aangeeft dat hij de Duitse taal dermate goed beheerst, dat hij in staat is deze Duitstalige bijdrage te schrijven. In ieder geval lees ik nergens dat het artikel een vertaling is. Wat schrijft een Nederlandse schrijver in een Weense, literaire krant? Over de Duitse taal schrijft hij, dat hij zich kan herinneren dat hij vroeger alles in het Duits altijd veel belangrijker, bewuster en literairder vond klinken dan in de ruwe tongval van de Nederlanders. Hoewel ik dit herken, beoordelen veel Duitsers – althans in mijn kennissenkring – de Nederlandse taal helemaal niet als ruw. Ze vinden het Nederlands juist prettig, soms ‘niedlich’, om te horen. Dat kan natuurlijk een vorm van beleefdheid zijn, dat realiseer ik me ook. Goed, dat even terzijde, terug naar VOLLTEXT.

Harry Potter
Wat schrijft Detlev van Heest nog meer? Natuurlijk veel over J.J. Voskuil en Het Bureau, want dat is de aanleiding. In de eerste alinea legt hij uit dat in de jaren ’90 in Nederland een nieuw fenomeen zijn intrede deed. ’s Nachts, voor het verschijnen van een nieuw deel uit de romancyclus Het Bureau, kampeerden ongeduldige lezers voor de boekwinkels, omdat ze bij het verschijnen per se hun eigen exemplaar wilden hebben. Van Heest: ‘Dit fenomeen werd later wereldwijd bekend onder de naam van een andere boekenserie: Harry Potter. In Nederland bracht J.J. Voskuil (1926-2008) met zijn zevendelige monumentale werk dezelfde effecten te weeg.’

Cultboek
Vervolgens lees ik dat Het Bureau een moderne klassieker én een cultboek genoemd kan worden, waarvan er bijna een half miljoen exemplaren over de toonbank gingen. Natuurlijk komt ook het hoorspel met de 475 afleveringen ter sprake. Wat er niet in staat, maar wat ik wel aardig vind om te vermelden, is dat destijds bij het hoorspel Wim T. Schippers de stem van romanpersonage Sluizer voor zijn rekening nam en Huub van der Lubbe de stem van de Cor de Bruin, de conciërge in Het Bureau, verzorgde.

In het begin ging de drukte rondom Het Bureau totaal aan Detlev van Heest voorbij. Hij woonde immers al zes jaar in Japan. Eerlijk gezegd heb ik ook niks van die drukte gemerkt, omdat ik in 1997 Amsterdam dusdanig zag verslechteren, dat ik mijn koffers pakte en naar Spanje vertrok. Tien jaar later keerde ik terug, bleef eventjes en vertrok wederom, dit keer naar Berlijn. Maar nu weer terug naar het artikel.

Detlev van Heest zat dus in Japan. Zijn destijds beste vriend Ben stelde hem per brief op de hoogte van ‘het literaire fenomeen’. In het artikel schrijft Van Heest dat Ben hem adviseerde de complete serie boeken te bestellen, omdat hij er helemaal van ondersteboven was. ‘Zeven delen zouden het in totaal worden, drie waren er al verschenen. Ik moest ze per se lezen, alleen al vanwege de auteur. Ben had namelijk een keer min of meer persoonlijk contact met hem, dat betekent, hij had als kind één of twee keer op de schoot van de vader van die schrijver mogen zitten’, schrijft Van Heest.

‘Door personages te laten praten, leer je ze kennen’. Dat is een citaat van Van Heest, dat vorig jaar in dagblad Trouw verscheen. Door de manier waarop Van Heest in VOLLTEXT ‘praat’, leer ik de auteur ook beter kennen. Hij zegt bijvoorbeeld dat hij in 1991 zijn televisie de deur uitdeed om niet meer in de verleiding te komen om al die onzin-series te zien, die de beeldbuis vervuilden. Destijds mocht wat hem betreft ook de boekdrukkunst worden afgeschaft, want wat betreft boeken was het in zijn ogen van hetzelfde laken een pak. In de oorspronkelijke Duitse tekst drukt hij dit iets fraaier uit:

1991 hatte ich meinen Fernseher abgeschafft, um nie mehr in Versuchung zu kommen, mir in der Weite der Röhre den dort gezeigten Serienmist ansehen zu müssen. Und von mir aus hätte man auch die Buckdruckerkunst abschaffen können, wenn dem Leser aus Vermarketungsgründen Bücher nur noch bröckchenweise zugemutet werden konnten, ob nun als Feuilletonhappen oder als fortschreitender Dickbuch-Durchfall. Ich bin eine ungeduldige Natur – und jetzt ein Werk biblischen Ausmaßes?”

Detlev van Heest wilde als ongeduldige natuur dus aanvankelijk niets met de serie boeken te maken hebben. Maar naarmate hij langer in Japan verbleef, nam zijn verlangen naar Nederlandstalige boeken toe. Van echte heimwee was geen sprake. ‘Ik had het in dat verre eilandenrijk zo naar mijn zin, dat ik me daar voor eeuwig wilde vestigen’. Zijn vriend Ben bestookte hem ondertussen met meer en meer Nederlandse literatuur om zo zijn groeiende verlangen te bevredigen. ‘Nu kwam hij met J.J. Voskuil op de proppen, bijna 5.500 pagina’s: Het Bureau. Ben – puisterig gezicht, onbegrepen, zijn zelfhaat werd alleen door zijn verachting van de overige mensheid overtroffen, was hoogst intelligent – en zo besloot hij mij tot Voskuil te bekeren. Hij en zijn vriendin bezochten mij drie weken in Tokio en namen als cadeautje het tweede deel ‘Vuile handen’ van de Voskuilse Bureau-saga mee. Aangezien hij en zijn levensgezellin zo’n lange weg hadden afgelegd, beloofde ik dat ik er wel eens in zou kijken maar niet meteen: ik moest eerst nog andere zaken lezen.’

De VOLLTEXT-lezer leert Detlev van Heest nog beter kennen als hij vervolgens schrijft over een vrouw met wie hij destijds in Japan samenleefde. Ze leed aan een chronische slapeloosheid en kwam ’s nachts altijd met het dringende verzoek haar moe te maken. Van Heest: ‘Aangezien de geslachtsdrift op den duur niet de oplossing bood, las ik haar boeken voor, levensverhalen van ambtenaren bij de overheid en ook werken van de hogere literatuur: voornamelijk van gedeporteerde, aan de alcohol verslaafde Russen en chronisch depressieve Duitsers.’

Maarten Koning
Van Heest beschrijft dat de boeken van Voskuil naast het bed lagen maar niet het gewenste resultaat opleverden. ”Integendeel! Haar slaapstoringen sloegen op mij over. Want ieder hoofdstuk van Voskuils werk dwong mij tot verder lezen, zoals je een sigaret ook niet na twee of drie trekjes uit kunt maken. Ben had gelijk: de hele slof moest opgerookt worden!’ Hij merkt hierbij op dat de dialogen in Voskuils Bureau-boeken in hun ‘authentiek-komische nuchterheid’ voor hem onovertroffen waren. Al snel identificeerde hij zich met het hoofdpersonage Maarten Koning, ‘de onvermoeibare cultuur- en civilisatiepessimist die zich toch altijd weer door zijn medemensen laat beetnemen.’ Nergens is men eenzamer en verlatener dan in een gemeenschap. Saamhorigheid of overeenstemming bestaat voor Maarten Koning alleen in de eenzaamheid’, aldus Detlev van Heest.

Het artikel in VOLLTEXT is omvangrijk maar te interessant om kort samen te vatten. Dus meld ik graag hoe het verder gaat. Detlev van Heest schreef destijds een lange brief aan Voskuil en ontving prompt antwoord. Hierdoor ontstond een correspondentie die tot aan Voskuils levenseinde duurde. Kort na de eeuwwisseling reisde Van Heest naar Europa en bezocht in Amsterdam het echtpaar Voskuil. Citaat: ‘Ik wilde Ben meenemen, want hij had immers op de schoot van de vader gezeten maar ik durfde de schrijver en zijn vrouw niet te vragen of ik deze ‘spruit’ ook mee mocht nemen. Ben kwam mee naar Amsterdam en wachtte uiteindelijk urenlang in een nabij gelegen café. Toen ik na mijn bezoek enthousiast naar hem terugkeerde, zweeg hij – tot op vandaag de dag.’ Door Het Bureau eindigde de vriendschap tussen Ben en Detlev van Heest noodlottig. ‘Een gevaarlijk boek dus – de lezers in het Duitse taalgebied zijn daarom gewaarschuwd.’

Nobelprijs
Nadat J.J. Voskuil in 2008 stierf, schreef de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) in de necroloog dat de schrijver, was hij geen Nederlander maar een Amerikaan, ongetwijfeld een serieuze kandidaat voor de Nobelprijs voor literatuur was geweest, aan de andere kant zou een Amerikaan nooit in staat geweest zijn zo’n groots werk als Het Bureau te schrijven. Ik voeg hier nog aan toe dat na verschijning van de vertaling van het eerste deel (Direktor Beerta) Voskuil door Der Spiegel al meteen tot ‘cultschrijver’ werd uitgeroepen. Weekkrant Die Zeit noemde dat boek ‘weliswaar buitengewoon sympathiek maar de hype niet waard’. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik mijn eigen mening over een boek vrijwel altijd herken in de recensies van de FAZ en in veel mindere mate in die van Die Zeit, de krant die ooit in de persoon van Wiebe Porombka Daniel Kehlmanns boek Ruhm ‘spiegelgladde designerliteratuur’ noemde. Dat was merkwaardig, omdat zowel de FAZ en de Neue Zürcher Zeitung het boek de hemel in prezen. Tot zo ver de kleine zijsprong naar de literaire recensies in de Duitstalige media.

Stijl
Detlev van Heest zegt in zijn artikel dat Voskuil ‘creatief schrijven’ uit de weg ging, net als mooischrijverij, mystificatie en overdrijving, die sommige getalenteerde Nederlandse schrijvers die flair van het in-zichzelf-verliefd-zijn bezorgen waarmee ze, zodra ze uit de mode zijn, alleen nog een lachwekkende indruk achterlaten. Het zijn de woorden van Detlev van Heest over sommige getalenteerde Nederlandse schrijvers. Hij voegt er nog aan toe: ‘Ik bedoel hiermee in geen geval Cees Nooteboom of Harry Mulisch, de enige Nederlanders die een goede kans ma(a)k(t)en in Stockholm acht miljoen Kronen uit de handen van de Zweedse koning te ontvangen.’

Opvallend is de schrijfstijl die Van Heest zelf in dit artikel gebruikt. Aan de ene kant verwijt hij sommige getalenteerde Nederlandse schrijvers mooischrijverij maar in zijn eigen artikel laat hij in mijn ogen soms iets te opzichtig zien dat ook hij zeer creatief met woorden kam omgaan in plaats van gewoon duidelijk te verwoorden wat hij nu eigenlijk wil zeggen.

Vertaling
Uitgever Wouter Van Oorschot zei ooit in een interview dat de boeken van zijn schrijvers, J.J. Voskuil voorop, zo uniek zijn, dat ze als onvertaalbaar gelden. Dat schrijft Van Heest als inleiding om de vertaler Gerd Busse te loven. ‘Ik heb met Voskuil meermaals over deze vertaling gesproken. Hij verbaasde zich dat het mogelijk was dat iemand de zin en woordelijke inhoud van Het Bureau zo goed in het Duits omzette. Soms leek het er voor hem, op alsof hij de roman oorspronkelijk in het Duits had geschreven.’

Hier geeft Van Heest de vertaler dus een groot compliment. Vertaler Gerd Brusse is overigens ook de vertaler van Van Heest’ eigen roman ‘De verzopen katten en de Hollander’, die in 2016 in het Duits zal verschijnen bij Verbrecher Verlag. Dat is weer dezelfde Duitse uitgeverij die alle delen van “Das Büro” uitgeeft.

Het eerste deel van Das Büro (Direktor Beerta) verscheen niet bij Verbrecher Verlag maar bij C.H. Beck. Naar alle waarschijnlijkheid komt er in 2015 een nieuwe uitgave bij Verbrecher Verlag uit. De planning voor de overige delen bij Verbrecher Verlag is als volgt:

Das Büro 3. Plankton – 978-3-95732-008-7 (voorjaar 2015)
Das Büro 4. Das A. P. Beerta-Institut – 978-3-95732-009-4 (herfst 2015)
Das Büro 5. Und auch Wehmütigkeit – 978-3-95732-010-0 (voorjaar 2016)
Das Büro 6. Abgang – 978-3-95732-011-7 (herfst 2016)
Das Büro 7. Der Tod des Maarten Koning – 978-3-95732-012-4 (voorjaar 2017)

VOLLTEXT
Wie meer wil weten over VOLLTEXT, een literaire Duitstalige krant dat ik van harte kan aanbevelen (€2,95 bij de Duitse kiosk maar een abonnement is praktischer), kan via deze link mijn interview met de oprichter en huidige uitgever lezen.

« Oudere berichten