“Waarom stemmen jullie bij de verkiezingen niet op zondag?” Dit was de simpele vraag van een Duitse vriendin. Ik kon de vraag niet zo 1-2-3 beantwoorden. Zondag is natuurlijk een logische dag, omdat dan de meeste mensen niet hoeven te werken. Je kunt op je gemak naar het stemlokaal wandelen om daar in alle rust je stem uit te brengen. Onderweg drink je nog ergens een kop koffie en denk je na over de standpunten van de verschillende partijen of je stapt na het uitbrengen van de stem nog ergens binnen om na te genieten van de zojuist gedane goede daad. Zondag is bij uitstek de dag om te stemmen. Daarom zijn de verkiezingsdagen in bijvoorbeeld België, Duitsland en Frankrijk ook altijd op een zondag. Waarom was het in Nederland ook alweer niet op een zondag?
Ik moest diep in mijn geheugen graven. Was het niet vanwege de kerk, vanwege christelijke partijen die er tegen waren?
“Vanwege de kerk”, antwoordde ik haar. Ze keek me aan en voelde zich duidelijk in de maling genomen.
“Vanwege de kerk?”, vroeg ze spottend. Ik voelde dat mijn antwoord niet echt logisch klonk. In het vooruitstrevende Nederland stemt men niet op zondag vanwege de kerk?
“Momentje”, zei ik en surfte op mijn smartphone naar Google. Het onderwerp kwam een paar jaar geleden ter sprake in verband met plannen voor één Europese verkiezingsdag voor de EU-verkiezingen. In vrijwel alle Nederlandse media duikt hetzelfde zinnetje uit een ANP bericht op: Stemmen op zondag stuit in Nederland doorgaans op bezwaren van christelijke partijen. Dus toch.
Maar hoe zit dat dan met de christelijke partijen in bijvoorbeeld Duitsland, waar de grootste christelijke partij CDU zelfs aan de macht is?
“Nou?”, vroeg de vriendin nieuwsgierig. “Blijf je erbij dat het met de kerk te maken heeft?”
Haar nieuwsgierige toon was omgeslagen in een lacherige toon. Ze geloofde me niet. Ik dacht na. Ik kom uit een land waar euthanasie bespreekbaar is, het gebruik van softdrugs oogluikend wordt toegestaan en waar op tweede Paasdag de snelwegen rondom de IKEA-filialen dichtslibben. In dat land kan er niet op zondag gestemd worden. Ik ben haar nog steeds een geloofwaardig antwoord schuldig.
Trouw, 2009: Stemmen op zondag stuit in Nederland doorgaans op bezwaren van christelijke partijen Het Parool, 2009: Stemmen op zondag stuit in Nederland doorgaans op bezwaren van christelijke partijen
Deze week is dé gelegenheid kennis te maken met “Op het verkeerde been gezet”, want je krijgt er het Boekenweekgeschenk er natuurlijk gratis bij.
“Op het verkeerde been gezet” telt maar liefst 122 pagina’s leesplezier. Ontdek spreekwoorden die je nog niet kende. Lees daarnaast het leerzame interview met de taalkundige dr. R. Reinsma over het ontstaan van spreekwoorden en gezegdes.
Tenslotte bevat het boek een interessante eigen bijdrage over de de wereld van de spreekwoorden en gezegdes. Hier komen o.a. de Bijbel, Erasmus, het schilderij “De blauwe huik” van Brueghel en Remco Campert in voor.
Bezoek de boekhandel in de buurt en bestel het boek in de Boekenweek 2023!
The Andrew Sisters. Uit de film “Private Buckaroo”. De film is onvoorwaardelijk vrijgegeven in het publieke domein door de rechthebbende Universal Pictures.
Ooit verkocht een componist voor 30 dollar het lied Bei Mir Bistu Shein. Zwarte musici ontdekten de mogelijkheden van een jazzversie. De nazi’s verboden het lied op het moment dat ze de oorsprong ontdekten: een Jiddische musical.
Het wereldbekende lied werd sinds de jaren dertig enorm vaak gecoverd. De originele tekst Bei mir Bistu Shein werd eerst vertaald naar het Amerikaanse Engels, vervolgens naar meerdere talen. Het refrein bleef meestal intact.
De melodie werd gecomponeerd door Sholom Secunda, een uit Rusland naar de VS geëmigreerde cantor. Jacobs Jacobs schreef de tekst. Het was een duet voor de Jiddische musical Men ken lebn nor men lozt nit (You could live but they won’t let you).
In dit stuk is een arbeider van een schoenfabriek verliefd op de dochter van de eigenaar. Hij wordt ontslagen, omdat hij ervoor kiest vakbondslid te zijn. Als Happy End wordt het toch nog wat tussen hem en de dochter van de directeur.
De musical werd in 1932 opgevoerd in een Jiddisch theater in de New Yorkse wijk Brooklyn. Na afloop van het seizoen wilde componist Secunda de rechten van Bei Mir Bistu Shein verkopen aan Broadway- en radioster Eddi Cantor. Deze bedankt ervoor met de woorden: “Daar kan ik niks mee. Dat is te Jiddisch”. Vervolgens sloeg een muziekuitgever toe. Secundo ontving 30 dollar. Hij deelde het bedrag met de tekstschrijver van het lied.
De originele Jiddische versie:
De musical raakte in de vergetelheid. Het liedje werd echter gespeeld in Jiddische hotels in de Catskill Mountains bij New York. Tot groot vermaak van het publiek zong het Afro-Amerikaanse duo Johnny & George een jazzachtige versie met de originele Jiddische tekst.
Toen de entertainers Bei Mir Bistu Shein uitvoerden tijdens een show in de zwarte wijk Harlem in New York, hoorde muziekproducent Sammy Cahn ze spelen in het beroemde Apollo Theater. Hij verwierf de rechten en vertaalde de tekst vrij in het Engels om met To Me You Are Beautiful een breder publiek te bereiken.
Op 24 november 1937 nam Cahn het lied op bij platenmaatschappij Decca met het zangtrio The Andrew Sisters en trompettist Bobby Hackett. Deze onbekende Protestantse zussen met Noorweegse roots moesten het jazzachtige Afro-Amerikaanse Jiddische lied populair maken.
Aangezien de Cecca manager twijfelde aan het commerciële succes, werd deze prachtige versie van Bei Mir Bistu Shein op de B-kant gezet. Op de A-kant van de plaat kwam een versie van de Gerhswins hit Nice Work if You Can Get It.
Tot grote verrassing van iedereen werd het Jiddische lied een enorme hit. Het was dagelijks op allerlei radiozenders te horen. Binnen 30 dagen werden meer dan 250.000 platen verkocht. Vijf weken lang stond de song aan de top van de Billboard-Charts.
De Andrew Sisters wonnen als eerste vrouwelijke zanggroep een Gouden Plaat. Het succes van het lied toonde aan hoe “een allochtone minderheidscultuur” de massacultuur in een grote democratie natie kan beïnvloeden, aldus de schrijver Stephen J. Whitfield.
Vanuit Amerika trok het lied over de wereld. In veel landen lieten de producers de tekst vertalen. Bands, zangeressen en zangers namen Bei mir in hun repertoire op. In de Sovjet-Unie speelde het staatsorkest een Russische versie. In het Duitstalige gebied werd het lied onder de titel Bei mir bist du schön een grote hit.
Pas na enige tijd ontdekte de overheid in nazi-Duitsland de oorsprong. Het lied kwam vervolgens op de lijst met verboden muziek van Jiddische componisten. Daarmee verdween de plaat van de markt, het lied uit de radio.
Een uitzondering gold voor de korte golf programma’s voor het Engelstalige buitenland. Charlie’s Orchestra, een door Goebbels Ministerie van Propaganda ondersteunde Big Band speelde de hit telkens weer om luisteraars te lokken. Het lied werd ook toegelaten in het concentratiekamp Theresienstadt.
De nazi’s wilden de wereld “humane toestanden in concentratiekampen voorspiegelen” en lieten de gearresteerde Joden een band vormen: Die Ghetto Swingers, hiertoe behoorde de in 2018 gestorven Berlijnse gitarist en drummer Coco Schumann, hadden Bei Mir Bistu Schein in hun repertoire.
In de deels bewaard gebleven propagandafilm “Der Führer schenkt den Juden eine Stadt” spelen de Ghetto Swingers het lied, terwijl de commentator het vrijetijdsleven van de gevangenen in het park van Theresienstadt beschrijft. Dat moest luchtig overkomen in deze cynische productie.
Net als de meeste gevangen genomen Joden in Theresienstadt werden ook de muzikanten in 1944 naar Auschwitz gedeporteerd en daar vermoord, net als de regisseur en scenarioschrijver Kurt Gerron. Coco Schumann was een van de weinige overlevenden.
Een New Yorkse zender zond twintig jaar lang het programma “Yiddish Melodies in Swing” uit. Benny Goodman, Ella Fitzgerald en vele andere jazzgrootheden speelden hier Bei Mir. Zarah Leander nam in 1938 een Zweedse versie op.
Volgens een artikel in SPIEGEL (bron onderaan) paste het lied in alle tijden en genres. In 1959 publiceerde Louis Prima een Rock-‘n-roll versie. Zowel de Duitse punkzangeres Nina Hagen als de Britse soulzangeres Joss Stone vertolkten hun versie van Bei Mir (versie Nina Hagen).
Tot slot nog een leuke anekdote uit het artikel dat bij SPIEGEL verscheen. Deze gaat over een zogenaamd “klarinettengevecht Verenigde Staten tegen Duitsland”. Twee briljante musici traden in 1958 in het televisieprogramma “Jazz Party” van een New Yorkse zender op.
Bob McGarry behoorde tot de bekendste klarinettisten van Amerika, Rolf Kühn werd voorgesteld als “young German” die in de Big Band van Benny Goodman speelde en de beroemde chef verving als hij een keer niet mee kon op tournee. De beelden zijn op YouTube nog beschikbaar:
“Waarom stemmen jullie bij de verkiezingen niet op zondag?” Dit was de simpele vraag van een Duitse vriendin. Ik kon de vraag niet zo 1-2-3 beantwoorden. Zondag is natuurlijk een logische dag, omdat dan de meeste mensen niet hoeven te werken. Je kunt op je gemak naar het stemlokaal wandelen om daar in alle rust je stem uit te brengen. Onderweg drink je nog ergens een kop koffie en denk je na over de standpunten van de verschillende partijen of je stapt na het uitbrengen van de stem nog ergens binnen om na te genieten van de zojuist gedane goede daad. Zondag is bij uitstek de dag om te stemmen. Daarom zijn de verkiezingsdagen in bijvoorbeeld België, Duitsland en Frankrijk ook altijd op een zondag. Waarom was het in Nederland ook alweer niet op een zondag?
Blog Allard van Gent 