Op donderdag 24 januari 2019 gaat in Nederland de Duitse speelfilm Werk ohne Autor – Never Look Away in première.

Twee Oscar-nominaties
Florian Henckel von Donnersmarck tekende voor de regie van de film die onlangs was genomineerd voor de Golden Globe beste anderstalige film. Dit keer viel Henckel von Donnersmarck niet in de prijzen, maar wie weet wint hij volgende maand een Oscar. Immers, zijn beroemde film Das Leben der Anderen werd in 2007 ook genomineerd voor de Golden Globe beste anderstalige film, won evenmin maar sleepte vervolgens wel een Oscar als beste anderstalige film in de wacht. Daarnaast heeft “Werk ohne Autor – Never Look Away ook een Oscar-nominatie in de categorie “beste camerawerk”. Op 25 februari weten we meer.

Gerhard Richter
Werk ohne Autor – Never Look Away is een fictieve kunstenaarsbiografie. Dat schrijft het Duitse dagblad Tagesspiegel treffend. De film toont een periode uit het leven van de Duitse kunstenaar Gerhard Richter. In 2004 schreef een Duitse journalist het ongelooflijke verhaal over de schoonvader van Gerhard Richter, Heinrich Eufinger genaamd. Die man maakte in het Derde Rijk carrière als gynaecoloog bij de elite van de SS-troepen. Als directer van de vrouwenkliniek in Dresden was hij ook betrokken bij het euthanasieprogramma van de nationaalsocialisten. In dat ziekenhuis werd in 1944 de tante van Gerhard Richter onder dwang gesteriliseerd. Daarna overleed zij in de psychiatrische inrichting Großschweidnitz. Het artikel van de journalist diende als basis voor de biografie Ein Maler aus Deutschland. Gerhard Richter – Das Drama einer Familie. Regisseur Florian Henckel von Donnersmarck heeft met zijn film deze biografie zeer vrij geïnterpreteerd.

Cai Cohrs and Saskia Rosendahl as young Kurt Barnert
and Elisabeth May © 2018 BUENA VISTA INTERNATIONAL / Pergamon Film / Wiedemann & Berg Film

De fictieve Gerhard Richter heet Kurt Barnert (Tom Schilling). In het begin van de film bezoekt hij samen met zijn tante Elisabeth de tentoonstelling Entartete Kunst in Dresden. “Kunst komt van kunnen”, hoont de gids van de tentoonstelling terwijl Kurt van zijn tante de grondregel meekrijgt “Kijk niet weg. Kijk nooit weg. Alles wat waar is, is mooi”. Die woorden bepalen de rest van Kurts leven.

Op de kunstacademie in Dresden leert Kurt Elisabeth (Paula Beer) kennen. Hij is op slag verliefd. Elisabeths vader is professor Carl Seeband (Sebastian Koch). Hij is duidelijk niet onder de indruk van Kurt en is hem liever kwijt dan rijk. Seeband is als SS-Obersturmbannführer een fervent voorvechter van de nazi-ideologie. Hij zorgt ervoor dat Kurts tante onder dwang wordt gesteriliseerd en later wordt vermoord, terwijl Kurt getuige is van de bombardementen op Dresden.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt Seeband door de KGB gearresteerd. Ik ga niet verraden waarom de KGB-officier ook een belangrijke rol speelt in het verhaal waarbij verschillende highlights uit de recente Duitse geschiedenis de revue passeren. Zo levert Kurts leven aan de kunstacademie in Dresden bijvoorbeeld veel informatie op over het bestaan in de DDR. Hoe het er aan de andere kant van de Muur aan toe gaat, dat brengt de regisseur in beeld als Kurt op de kunstacademie in Düsseldorf in contact komt met de moderne kunst in de naoorlogse tijd.

Oliver Masucci as Professor Antonius van Verten
© 2018 BUENA VISTA INTERNATIONAL / Pergamon Film / Wiedemann & Berg Film

De drie uur durende film zit vol met prachtige beelden, ook al worden daarmee soms verschrikkelijke gebeurtenissen getoond zoals het bombardement op Dresden of een douche scène in de gaskamers. Frappant detail: op de kunstacademie in Düsseldorf herkennen de kunstkenners meteen de professor in jeansbroek met vissersjasje, de vele opgenaaide zakken en een vilten hoed, namelijk Joseph Beuys. In de film heet hij natuurlijk anders.