Blog Allard van Gent

Gisteren opende in het Erdemuseum in Berlijn-Neukölln de expositie Joodse begraafplaatsen in Litouwen. “Een werk voor de toekomst en de huidige tijd – in dit geval Litouwen – door ambachtelijk bezig te zijn met het verleden”, aldus de Nederlandse initiatiefneemster en kunstenares Ellis Berlijn. De getoonde foto-installatie ontstond tijdens de twee keren dat ze deelnam aan een zomerkamp op de Joodse begraafplaatsen in Litouwen, in coöperatie met de Aktion Sühnezeichen Friedensdienste en de kleine ngo organisatie Maceva in Litouwen.

Gunter Demnig
Precies tachtig jaar vóór de dag van de vernissage vond de Kristallnacht plaats, een door de nazi’s georganiseerde actie (pogrom) gericht tegen de Joodse bevolking in Duitsland. In de loop van de avond sprak ik met de kunstenares, de Nederlandse kunstenares en galeriehoudster Li Koelan en enkele bezoekers over de zogenaamde Stolpersteine. Dit project van de Keulse kunstenaar Gunter Demnig is als monument voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme over geheel Europa verspreid. Vorig jaar werden in de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires de eerste Stolpersteine buiten Europa geplaatst.

In heel Duitsland en in 23 Europese landen bevinden zich meer dan 69.000 Stolpersteine. Op deze kleine messing plaatjes van 9,6 x 9,6 centimeter staan de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden gestanst.

Stolpertsteine in München officieel verboden
De Beierse hoofdstad München heeft zich altijd tegen de komst van de Stolpersteine verzet. Charlotte Knobloch, de president van de op twee na grootste Joodse gemeente van Duitsland (IKG=Israelitische Kultusgemeinde München und Oberbayern) vond het “onverdraaglijk” de namen van vermoordde Joden op plaatjes te lezen die op de grond worden geplaatst en waar met voeten “op getrapt” wordt.

Om die reden besloot het stadsbestuur zich in 2015 tegen de Stolpersteine uit te spreken. Dit leidde tot veel commotie en zelfs een rechtszaak. De rechter gaf het stadsbestuur gelijk. Daarom mochten honderden door burgers opgespoorde en geschonken Stolpersteine niet geplaatst worden. Deze gedenkplaatjes volgens het principe van Demnig bevinden zich nu op privégebied (zie video hieronder).

Nieuw initiatief
Uitgerekend in de stad waar zich de voormalige NSDAP-centrale bevond en waar in 2015 een museum over de nazitijd is geopend, ontbreken de plaatjes die de slachtoffers herdenken. Maar daar is onlangs verandering in gekomen. De eerste individuele herdenkingstekens voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme zijn inmiddels al onthuld. Ze hebben echter niet de vorm van de Stolpersteine die op straten en stoepen liggen, maar zijn vormgegeven als stèle of muurplaat. Ontworpen zijn ze door ontwerper Kilian Stauss. De steles zijn van roestvrij staal en zijn met een doorsnede van 6 x 6 centimeter iets kleiner dan de beroemde Stolpersteine. Terwijl Demnig altijd Stolpersteine voor één persoon maak, en ze voor families dicht bij elkaar zet, biedt het concept van Stauss de mogelijkheid familiaire samenhangen duidelijker te laten zijn.

Gemene deler
Beide concepten hebben als gemene deler dat het om een herdenkingsteken gaat dat herinnert aan de laatste zelf gekozen woonplek van de door de NS vervolgde personen. De herdenkingsplaten van Stauss bieden daarbij nog de extra mogelijkheid een gerasterde foto en extra informatie te tonen. Het coördinatiepunt, dat samenwerkt met het stadsarchief, gaat ervan uit dat tussen 1933 en 1945 in München 10.000 mannen, vrouwen en kinderen zijn gestorven door racistische, politieke en religieuze vervolging.

BESEELTES FELD – JÜDISCHE FRIEDHÖFE IN LITAUEN
t/m 30 november 2018
Erdemuseum
Weichselstr. 52
12045 Berlin
www.erdemuseum.de
Openingstijden:
woensdag t/m zaterdag van 14-18 uur