Blog Allard van Gent

Op de voorpagina van de Duitstalige literaire krant VOLLTEXT prijkt Joy Division zanger Ian Curtis. Hij rookt een sigaret. Onder de foto lees ik Das Wort zum Trauermarsch (het woord bij de dodenmars), de titel bij het stuk over de pas verschenen Duitse vertaling van het boek So This Is Permanence, dat in oktober 2014 onder dezelfde titel in Engeland verscheen. Dodenmars (of treurmars) vind ik een goedgekozen woord, want ik herinner me dat de tijdsgeest in mijn ogen treurig en donker was en dat gold zeker voor Manchester en de rest van Engeland.  Zelf liep ik midden jaren tachtig met puntschoenen, een zwarte strakke broek en een leren jas om het lijf om duidelijk te maken dat het niet goed ging met de wereld. En ik luisterde naar Joy Division.

Ian Curtis was de zanger van de Britse postpunkgroep, die in vier jaar tijd twee studio-albums produceerde (Unknown Pleasures en Closer). Op 18 mei 1980 kwam de 23-jarige zanger door zelfmoord om het leven. In de huidige uitgave van de Duitstalige literaire krant VOLLTEXT staat een uitgebreid artikel over het boek, Ian Curtis en zijn teksten. Curtis was zeer belezen. Zijn eigen teksten liet hij echter tijdens zijn leven nergens afdrukken, zodat nieuwsgierige luisteraars zich bij interesse de tekst zelf eigen moesten maken.

In So This Is Permanence staan enkele boekomslagen van boeken die hij bezat, boeken die hem het meest beïnvloedden: Aldous Huxleys Brave New World of A Clockwork Orange van Anthony Burgess. Deze en ook andere versies van een onheilspellende toekomst lieten onmiskenbaar hun sporen achter in de teksten, aldus Uwe Schütte, de auteur van het artikel. Hij geeft als voorbeeld het geweldige nummer Transmission, waar een duistere wereld wordt ontworpen met verzen als: “Eyes, dark grey lenses frightened of the sun/ We would have a fine time living in the night/ Left to blind destruction/ Waiting four our sight”.

Uwe Schütte, docent Duits aan de Aston University, schrijft verder dat Curtis graag boektitels overnam voor suggestieve songtitels zoals bij Dead Souls (Gogol: Dode Zielen), Colony (Kafka: In de strafkolonie) of Atrocity Exhibition (naar het gelijknamige boek van J.G. Ballard). Daarnaast noemt hij Curtis’ voorliefde voor lyriek. Hij bezat naast Une Saison en enfer van Rimbaud ook gedichten van Ted Hughes, terwijl in de zinnen “Hollow in their meaning/ Hollow in their thinking” een verwijzing naar The Hollow Men van T.S. Elliot te herkennen is.

Schütte schrijft ook over de donkere tijdsgeest als hij een vriend opvoert, die “weliswaar eerder op klassiek en Goethe geabonneerd was maar de esthetische betekenis van Joy Division direct herkende. Hoe kan dat ook anders, gelet op deze spookachtige muziek, die geboren werd uit het stedelijk verval van het post-industriële Manchester, dat Benjamin Disraeli tijdens de bloeitijd nog aanprees als ‘celestial Jerusalem’.”

Het artikel gaat ook in op het onvermijdbare ‘verculten’. Immers, bij de zelfmoord op de vooravond van de eerste VS-toernee van Joy Division, die voor de band hoogstwaarschijnlijk de internationale doorbraak mogelijk maakte – was Ian Curtis pas 23 jaar. Meerdere films hebben geprobeerd het mysterie van de band te ontrafelen. Volgens Uwe Schütte kunnen daarbij Control (2008) van Anton Corbijn en de documentaire Joy Division (1987) van Grant Gee op de voorgrond worden geplaatst.

Het handschrift van de gefacsimileerde notities van Curtis zijn volgens het artikel goed leesbaar, “het lezen van de aantekeningen vereist echter wel een bepaalde mate van concentratie en geduld.” In die aantekeningen is de manische energie te herkennen, de energie die Curtis aandreef als hij zich door herhalende aanlopen en nieuwe veranderingen naar voren vocht, totdat hij de versie te pakken had waarin de woorden elkaar in de juiste volgorde terugvonden en waarbij ook de muziek paste. Uwe Schütte geeft een voorbeeld: “This is a crisis I knew had to come/ Destroying the balance I’d kept/ Doubting, unsettling and turning around/ Wondering what will come next”. Ze stammen uit de song Passover. Hierbij verwijst Curtis naar het Pesach feest, waarbij de joden vieren dat ze van het juk van de onderdrukking bevrijd zijn. Deze bevrijding van het juk was de lijdende Curtis echter niet gegund.

Schütte gaat ook in op de zware epilepsie van de Engelse zanger. “De grand mal van de epilepsie, hardnekkige depressies en de uit een massieve plankenkoorts resulterende angst voor het podium waren de destabiliserende psychische determinanten waarmee Curtis al schrijvend worstelde.” De epileptische aanvallen tijdens intensieve concerten werden door het publiek verkeerd begrepen. Men zag het in vreemde bochten draaiende lichaam als onderdeel van de show. Natuurlijk tipt de auteur in zijn artikel ook Love Will Tears Us Apart aan, de song die onomwonden verwijst naar de huwelijkscrisis die het leven van Curtis in de laatste maanden overschaduwde en waarin hij een vermeende affaire had met de Belgische journaliste Annik Honoré.

Joy Division – Love Will Tear Us Apart

https://vimeo.com/50588270

Het is belangrijk te weten dat Ian Curtis zijn teksten nooit als autonome teksten beschouwde maar ze steeds met het oog op de muziek schreef, ook al liep de grootse tekst in de allermeeste gevallen ver op de muziek vooruit. De bijdrage in huidige uitgave van VOLLTEXT sluit af met de speculatie hoe het met de schrijver Ian Curtis verder was gegaan zonder de verlossende zelfdoding. Het vermoeden ligt voor de hand dat hij van de muziek was weggelopen om zich aan het proza te wijden. Achter in een boekenkast bevond zich volgens de weduwe de kiem van een narratieve tekst “unwritten apart from a few paragraphs full of unspecified despair”.

In het slot van het boek So This Is Permanence hebben Deborah Curtis en John Savage een autograaf als treffend grafschrift neergezet. Hoe dit epitafium luidt, dat staat in het boek. Het is tevens de laatste zin van het artikel in de huidige uitgave van VOLLTEXT, die ik net als de rest van de inhoud zeer aanbevelenswaardig vind. Er wordt namelijk ook veel aandacht besteed aan een andere ‘schrijvende musici’. In een 4 pagina’s tellend artikel schrijft de Duitse schrijfster Ursula Krechel over het leven en de literatuur van de Oostenrijkse bestseller-auteur én harpiste Vicki Baum.

Wie meer wil weten over het boek So This Is Permanence, kan ook deze recensie (19 oktober 2014) van het Britse dagblad The Independent lezen.

Wie meer wil weten over VOLLTEXT (dit jaar €3,90 bij de Duitse kiosk maar een abonnement is praktischer en voordeliger), kan via deze link mijn interview met de oprichter en uitgever Thomas Keul lezen.

Ian Curtis – So This Is Permanence
ISBN 978-3-498-00805-5
368 pagina’s
Prijs: € 22,95
Gedeeltelijke voorafdruk 
Uitgeverij: Rowohlt