Blog Allard van Gent

LEARNING BY DOING

In 2002 verschijnt zijn debuutroman Das Herzenhören. Jaren later, en ook nu nog, ontdekken vele lezers dit poëtisch geschreven verhaal over onvoorwaardelijke liefde en vertrouwen. Das Herzenhören speelt zich af in het Birmese landschap van de vorige eeuw, in een cultuur waar Boeddhisme en bijgeloof diep verankerd zijn. Inmiddels zijn er wereldwijd anderhalf miljoen exemplaren in meer dan 30 talen verkocht en de verkoop van Das Herzenhören blijft stijgen. Wie is de schrijver achter dit succes?

Learning by doing
Jan-Philipp Sendker (1960) is met alleen een diploma van algemeen secundair onderwijs op zak een ongeschoolde kracht. Hij heeft geen school voor journalistiek, noch universiteit, noch cursussen creatief schrijven gevolgd. “Bij mij is het learning by doing” vertelt hij tijdens ons gesprek in het Schwarzes Café in Berlijn-Charlottenburg. Hij woont met zijn vrouw en drie kinderen in Potsdam maar groeide op in Hamburg. Na diverse baantjes bij de radio belandde hij bij weekblad Stern.

Sendker reist veel, bezocht meer dan zeventig landen en verbleef van 1990 tot 1995 in New York als Amerika-correspondent voor Stern, gevolgd door vier jaar in Hongkong als Azië-correspondent. Destijds vertelde een bevriende journalist hem over de schoonheid van Birma. “Ik wilde er absoluut naartoe gaan, het werd een soort obsessie.” Hij bezoekt meermaals het land en schrijft vervolgens zijn debuutroman Das Herzenhören. Twee jaar na de verschijningsdatum bedraagt de verkoop 6.000 exemplaren. Sendker is aanvankelijk teleurgesteld, de uitgever vindt het echter een achtenswaardig aantal voor een debuutroman. Door mond-tot-mondreclame stijgt de verkoop. “Maar dat ging heel langzaam”, vertelt Sendker. “Ieder jaar werd het beter. Wereldwijd hebben we er nu bijna anderhalf miljoen exemplaren van verkocht.”

Sendker is er vast van overtuigd dat zijn boek in Amerika een succes wordt. Zijn uitgever is echter sceptisch. “Ja, dat denken veel schrijvers, mijnheer Sendker”. Sendker laat zich echter niet ontmoedigen. “Acht jaar lang werd ik uitgelachen. Ik heb de vertaling zelf betaald en werd van het kastje naar de muur gestuurd: maar liefst twintig uitgeverijen wezen het af. Uiteindelijk vond ik Other Press, een kleine uitgeverij in New York. De uitgeefster las het boek, werd erin verliefd en gaf het uit. Daarna verscheen het op de lijst met bestsellers”.

Birmaans sprookje
Das Herzenhören wordt verteld vanuit het perspectief van Julia, een jonge advocate uit New York. Ze zoekt haar verdwenen vader, een man die oorspronkelijk uit Birma stamt en in New York een succesvolle carrière als advocaat in de filmbusiness opbouwde. Nooit vertelde hij iets over zijn eerste twintig levensjaren in Birma. Hij verlaat zijn gezin en verdwijnt uit Amerika. De politie zoekt tevergeefs naar hem. Vier jaar later vindt Julia een liefdesbrief die hij vijftig jaar eerder aan een vrouw in Birma schreef. Julia reist naar Birma en ontmoet er een man die veel over haar verleden weet. De man vertelt het verhaal over Julia’s vader. Door hem komt ze te weten wat haar vader de eerste twintig jaar van zijn leven meemaakte.
Het verhaal kun je als een pure liefdesgeschiedenis lezen. Volgens de schrijver gaat het echter om meer. “De lezer ervaart veel over een andere cultuur en dat stemt tot nadenken. Ik geloof ook dat mijn boek een appel is aan het grote verlangen naar onvoorwaardelijke liefde. Het boek is in meer dan dertig talen vertaald en loopt in de meeste landen zeer goed. Dat betekent voor mij dat dit verlangen een menselijk, universeel verlangen is.”
Sendker schreef tot nu toe vijf boeken. Aan alle lag grondig onderzoek aan de basis, een belangrijk aspect bij al zijn werken. Voor zijn romandebuut was hij bijvoorbeeld op zoek naar een Birmaans sprookje. “Ik wilde dat de vader zijn dochter een sprookje vertelt, maar ik kende geen Birmaanse sprookjes. Met een vriend vertrok ik naar Kalaw. Twee avonden zaten we met verschillende oudere vrouwen bij het kampvuur. Ze vertelden sprookjes die ze hun kinderen vertellen en die noteerde ik. Tijdens het schrijven merkte ik dat ik precies het sprookje te pakken had wat in mijn boek paste.”

Dagblad Augsburger Allgemeine beschrijft het verhaal fraai: “Das Herzenhören is uitstekend verteld, in één woord poëtisch zonder ook maar één keer het gevaar te lopen dat het kitsch wordt.” Veel meer is er over de roman in de Duitse dag- en weekbladen niet terug te vinden. Waarom is deze bestsellerauteur zo onbekend in eigen land? “In het buitenland wordt mij dit vaker gevraagd, omdat ik daar anders word waargenomen. Ik denk dat het te maken heeft met een typisch Duitse manier van hokjesdenken”, antwoordt Jan-Philipp Sendker. Hij bedoelt hiermee dat Stern minder gerenommeerd is dan Der Spiegel is en dat uitgeverij Heyne minder aanzien heeft dan Suhrkamp of Hanser. In het buitenland krijgt Sendker inderdaad meer aandacht. Het gerenommeerde Italiaanse dagblad Corriere della Sera, te vergelijken met een kwaliteitskrant als Frankfurter Allgemeine Zeitung, wijdde in zijn weekendbijlage maar liefst zes pagina’s aan hem. De bekendste Birmaanse schrijfster Ma Thanegi haat het wanneer buitenlanders over haar land schrijven. Tijdens een ontmoeting met Sendker vertelt ze echter dat ze zijn boek niet meer weg kon leggen. Na het succes van The art of hearing heartbeats stromen de aanvragen voor een verfilming binnen. “Uiteindelijk maak ik samen met een Oostenrijkse firma een internationale coproductie, omdat één van mijn eisen was dat ikzelf het scenario zou schrijven. Het draaiboek is af, Sherry Hormann regisseert de film”, aldus Sendker.

Op 1 november 2008 verschijnt Het theehuis van Kalaw, de Nederlandse vertaling van Das Herzenhören. Die uitgave is momenteel al langere tijd niet meer leverbaar. De reden laat zich gemakkelijk raden: de titel suggereert een heel ander boek. Het verhaal handelt onder meer over iemand die blind is en aan de hartslagen van mensen hoort hoe ze zich voelen. Hij kan “harten horen”. Daarom heet het boek in het Frans bijvoorbeeld La mélodie du coeur qui bat. In het Nederlands zou het Luisteren naar hartslagen of Hartluisteren kunnen heten. Ik confronteer de schrijver met mijn bevinding. “Hoe stom kun je zijn om dit boek Het theehuis van Kalaw te noemen? Destijds was de Nederlandse vertaling mijn zesde of zevende contract. Vandaag zou ik het nooit toestaan dat de titel op die manier wordt veranderd.”

Buiten categorie
Vóór zijn romandebuut schreef Jan-Philipp Sendker Risse in der großen Mauer, een non-fictieboek dat twaalf boeiende portretten van verschillende mensen in China bevat. Na Das Herzenhören wilde hij iets heel anders schrijven en kwam met Das flüstern der Schatten, het eerste deel van een trilogie, op de proppen. De combinatie van een detectiveverhaal, historische roman over China en de persoonlijke ontwikkeling van een rouwende vader maakt het lezen van Das flüstern der Schatten tot een ware belevenis – absoluut aan te bevelen! Dat schrijft een Duitse recensent en ik onderschrijf dat graag.

In 2012 verschijnt Herzenstimmen, het late vervolg op Sendkers bestseller. Het hoofdpersonage Julia is inmiddels midden in de dertig en bevindt zich in een moeilijke levensfase. Ze heeft geen man en kinderen, maar is beroepsmatig succesvol. Toch voelt ze een bepaalde leegte in haar leven. In Herzenstimmen is Julia niet op zoek naar haar vader, maar eerder naar zichzelf. In Amerika verscheen dit boek in 2014 onder de titel A Well-Tempered Heart.

Momenteel werkt Jan-Philipp Sendker aan zijn derde China-roman, daarna volgt het derde boek over Julia. Zijn China-boeken zijn noch detectives, noch liefdesromans noch historische romans. Je kunt ze niet indelen. “Ik ben dan ook benieuwd hoe ze daar in Amerika mee omgaan”, vertelt hij. De Engelstalige rechten zijn namelijk onlangs gekocht door de Amerikaanse uitgeverij Simon & Schuster. Ook de boeken over Julia kun je slecht categoriseren, wat boekhandelaren soms tot wanhoop drijft. Toch past dit gegeven bij de ongeschoolde kracht uit de buurt van Berlijn, die je net als zijn boeken niet in een hokje kunt plaatsen.

Dit artikel verscheen in uitgave 351 (december 2014) van Kunsttijdschrift Vlaanderen.

Mijn bijdragen in Kunsttijdschrift Vlaanderen zijn ook na te slaan in de Openbare Bibliotheken Vlaanderen.

UPDATE 2016: Uitgeverij Meulenhoff/Boekerij kon ik ervan overtuigen dat ‘Das Herzenhören’ vanwege de slecht gekozen Nederlandse titel (Het theehuis van Kalaw) een nieuwe kans verdient. Daarom verscheen in de zomer van 2016 de vertaling van ‘Das Herzenhören’ voor de tweede keer, maar nu onder de titel ‘Wat het hart kan horen’. Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan 3,5 miljoen exemplaren van ‘Das Herzenhören’ verkocht. Lees in deze bijdrage meer over de recente terugkeer het boek op de Nederlandstalige markt.