Blog Allard van Gent

Dit jaar verscheen bij Leipziger Literaturverlag de dichtbundel Nachtdrift van de Vlaamse dichteres Charlotte Van den Broeck. Het is deel twee van de reeks Literatur aus Flandern. De vertaling van dit tweetalige boek was in handen van de Duitse literair vertaler en literatuurwetenschapper Stefan Wieczorek. Hij is ook de persoon die deze unieke reeks twee jaar geleden in het leven riep. De hoogste tijd voor een interview met hem.

Ahrenshoop
Het is begin juni 2021. Stefan Wieczorek bevindt zich niet in zijn woonplaats Aachen, maar verblijft ten tijde van ons telefonische gesprek in een kunstenaarshuis in Ahrenshoop, een dorpje in het hoge noorden van Duitsland waar al in de 19e eeuw veel kunstenaars verbleven. ‘Het is een spannende plek, omdat ik altijd in vertaalhuizen ben, in Amsterdam of Antwerpen. Dan ben ik samen met vertalers. In dit kunstenaarshuis, één van de oudste in Duitsland, zit nu bijvoorbeeld ook een componiste voor free-jazz en saxofoon, er is een andere auteur en anderen die zich met kunst bezighouden. Je krijgt nu veel indrukken en dat is na de coronatijd alleen maar goed. Het ontbrak zo aan input, aan impulsen. Dan is zo’n omgeving bijzonder prettig.’

Tijd om over te stappen op het hoofdonderwerp: Literatur aus Flanderen. Het idee om deze reeks op te zetten ontstond na 2016, het jaar waarin Vlaanderen en Nederland als gastland op de Frankfurter Buchmesse actief waren. ‘Het viel mij op dat na de Buchmesse veel recensenten zeiden dat ze van Nederland wel behoorlijk goed op de hoogte zijn, er verschijnt ook heel veel, maar Nederlandstalige literatuur uit België, dat was voor hen nog relatief onbekend’, aldus Stefan Wieczorek. Het probleem met poëzie is echter dat er weliswaar her en der publicaties verschijnen, maar voor een boek moet je telkens weer een nieuwe uitgever zoeken. ‘En dat is natuurlijk niet alleen maar tijdrovend, maar ook in tegenstrijd met de wens naar continuïteit voor de literaire uitwisseling. Zo ontstond bij mij de wens om de uitwisseling tussen Vlaanderen en Duitsland voort te zetten en een uitgeverij te zoeken die interesse heeft in een reeks. Viktor Kalinke, de uitgever bij Leipziger Literaturverlag, vond het idee heel spannend en zo kon ik op hun medewerking rekenen. Het doel is om alle 1-2 jaren een boek aan de reeks toe te voegen. Ik fungeer hierbij als samensteller en draag ook de schrijvers voor.’

Max Temmerman
Voor het eerste boek zocht Stefan Wieczorek een hedendaagse schrijver die ook de culturele, politieke en historische gebeurtenissen in Vlaanderen reflecteert. Hij kwam uit bij Max Temmerman, een auteur die hij zeer waardeert en die volgens hem ook laat zien wat het bijzondere aan Vlaanderen is. Hij maakte zelf een keuze uit de Temmermans dichtbundels, natuurlijk in samenspraak met de dichter zelf. In het boek staat een nawoord van de vertaler, omdat bepaalde zaken niet bekend zijn bij de Duitstalige lezer. Stefan Wieczorek: ‘Bijvoorbeeld de eenzame uitvaart waar dichters mensen ten grave dragen die eenzaam gestorven zijn, die begraven worden zonder dat er iemand naar de uitvaart gaat. Dat project vind je bijvoorbeeld in Antwerpen maar ook in Amsterdam. De dichters schrijven een hele specifieke tekst voor de overledene. Vooraf wordt er onderzoek gedaan om erachter te komen wat dat voor een person was. Vervolgens wordt de tekst dan als waardig afscheid ook bij het graf of in het uitvaartgebouw voorgedragen.’

De tuin speelt een belangrijke rol in het werk van Max Temmerman. Het is een plek van verlangen. Bij hem is de tegenspeler niet de natuur, maar de tuin. Het is dan ook geen toeval dat het boek de titel Die Geduld der Gärten meekreeg. ‘Aangezien het een samengestelde bundel is, wilden we ook een titel die een algemeen motief herbergt’, legt Stefan Wieczorek uit. In het nawoord van het boek gaat hij hier dieper op in en schrijft hij onder andere dat in het gedicht Voorjaar de tuin zo’n (w)oord van verlangen is: ‘Er hangt veel leven in de lucht en al onze wensen / gaan in vervulling: de geldwens, de gezondheidswens, / de huis-, tuin-, en fruitbomenwens’ (Voorjaar).

Verder schrijft hij in zijn nawoord dat de tuin bij Max Temmerman een toevluchtsoord is, ‘echter geen uit de tijd gevallen locus amoenus. Hij laat zich lezen en moet gelezen worden, de persoonlijke verliezen zijn hem op het lijf geschreven zoals in het gedicht Perzik, na de dood van zijn moeder.’ Dan volgen enkele regels uit dit gedicht: ‘Had ik al gezegd dat het stiller wordt? / Ik stond achteraan in de tuin en vond het / angstaanjagende ontbreken van perziken normaal.’

Tom Liekens
Bij grote uitgeverijen spelen marketingoverwegingen vaak een grote rol bij de keuze van een boekcover. Stefan Wieczorek ziet het als een groot voordeel dat hij zich persoonlijk met de omslag van het boek kan bezighouden. Max Temmerman en hij vonden het belangrijk dat een afbeelding van een Vlaamse kunstenaar het eerste boek uit de reeks Literatur aus Flandern zou sieren. Max Temmerman kwam uiteindelijk met het voorstel om een grafiek van de Vlaamse kunstschilder Tom Liekens te nemen.

Poëzie in het openbaar
Max Temmerman behoort tot de dichters die zich ook sociaal engageren. Voor de Duitse lezers is het nog steeds ongebruikelijk dat dichters zo present zijn in het openbare leven, vertelt Stefan Wieczorek. ‘In Duitsland zie je dat in de laatste 20 jaar de grote uitgeverijen een beetje afstand hebben genomen van de poëzie en die bij de kleine uitgeverijen terecht is gekomen, in de zogenaamde Independent Scene. En zo is er een poëzie scene ontstaan die enorm levendig is en ook veel geweldige schrijvers heeft voortgebracht, maar het is eerder een poëzie scene, vaak een eigen wereldje. In Vlaanderen, maar ook in Nederland, ben ik altijd zo onder de indruk van het feit dat zoveel poëzie in het openbaar plaatsvindt: straatpoëzie, in kranten, je hebt de stadsdichters. In Duitsland kunnen we daar veel van leren, vind ik. Er zijn veel projecten die je ook in Duitsland zou kunnen toepassen.’

Hij legt uit dat je in Nederland en België ook nog de spoken word-scene hebt. Daar komt bijvoorbeeld Charlotte Van den Broeck vandaan, van het podium. Stefan Wieczorek: ‘In Duitsland heb je Slam Poetry en zijn deze werelden nauwelijks met elkaar verbonden. Je hebt poëzie die in de dichtbundels verschijnt en je hebt Slam Poetry die in wedstrijdvorm wordt voorgedragen. Dat spoken word in Nederland en Vlaanderen is veel opener. Wat dat betreft blijft het altijd spannend om te bekijken hoe dat in de buurlanden functioneert.’

Charlotte Van den Broeck
Voor het tweede boek koos hij de Vlaamse dichteres Charlotte Van den Broeck. Zij is iemand die uit de spoken word-wereld komt. In 2016 speelde ze natuurlijk een hele belangrijke rol, omdat ze in een performance met Arnon Grunberg de Buchmesse opende, legt de enthousiaste literaire vertaler uit. Dit jaar verscheen bij de Duitse uitgeverij Rowohlt Wagnisse (vertaling: Christiane Burkhardt), een vertaling van haar boek Waagstukken dat in 2019 bij de Arbeiderspers uitkwam. Het boek krijgt veel aandacht in de Duitse media. Stefan Wieczorek hoopt dat daardoor Nachtdrift extra aandacht krijgt. ‘In Duitsland wordt poëzie vaak in poëzie-blogs en in literatuurtijdschriften besproken, maar komt zeer zelden in het Duitse Feuilleton aan bod. Je ziet ook recensenten die dergelijke essayboeken recenseren, maar zich niet aan poëzie wagen. Die bespreken dan niet beide boeken, maar in grote kranten eerder het essayboek. Maar dat kan nog veranderen.’

Günter Grass
Nachtdrift is de vertaling van het gedicht Nachtroer en de gelijknamige dichtbundel van Charlotte Van den Broeck. Het unieke aan de tweetalige uitgave is de toevoeging van de cyclus met de titel De vrouw van de visser droomt. Stefan Wieczorek: ‘Dat is een tekst die Charlotte Van den Broeck in de tussentijd al had geschreven. Aangezien de bundel gaat over liefde, gestrande liefde en verlangen, maar ook over bedruktheid en geluk, was dit een mooie aanvulling. Dit motief, de visser en zijn vrouw, heeft betrekking op de roman Der Butt (De bot) van Günter Grass. Voor de Duitstalige lezers is het natuurlijk mooi dat er dan zo’n aanknopingspunt is.’

Titel
Op de titel van het boek is Stefan Wieczorek een beetje trots, geeft hij toe. En terecht. In de Engelse vertaling werd bleef de titel Nachtroer onveranderd. Een vertaling te vinden is ook lastig, omdat Nachtroer de naam van een nachtwinkel is. Stefan Wieczorek ging er echter mee aan de slag.

‘Het is inderdaad de naam van de nachtwinkel, maar aan de andere kant is het ook een neologisme. Nacht en roer, daar zit dat roer in, dat is de vraag naar sturen of stuurloosheid. En bij roer heb je nog iets van oproer, van opstand. Er klinkt van alles in door. Het is een heel complex woord. Ik heb voor het Duits dan ook lang nagedacht en hele lijsten met voorstellen gemaakt. Uiteindelijk kwam ik uit bij Nachtdrift. Aan de ene kant, omdat ik het maritieme erin wilde hebben, wat je in Nachtroer ook hebt. En drift, dat is in het Duits eigenlijk Treibgut, alles wat ronddrijft. Dat past natuurlijk mooi, want het is een boek met een oriëntatieloosheid, een onstandvastigheid, een val maar ook een redding erin. Er zijn veel nachtelijke episodes, scenes, gedichten en “drift” is dat aangespoeld zijn, stuurloos zijn. En het mooie is dat het ook weer een Nederlandse titel is, waarbij drift natuurlijk wel een verschil van betekenis heeft. Theoretisch had ik drift in het Duits ook met een “t” kunnen schrijven, dus “Trift”, maar ik dacht, we nemen een d, dan is het een mooie dubbele zinspeling.’

Hokusai
Bij de omslag van Nachtroer dacht Stefan Wieczorek aan een afbeelding van de Japanse kunstenaar Katsushika Hokusai, omdat de epiloog over de vrouw van de visser direct betrekking heeft op Dream of the fisherman’s wife, een zeer erotische Japanse houtsnede van Hokusai. Stefan Wieczorek: ‘We hebben gezegd, die erotische afbeelding pas niet bij Nachtdrift, daar gaat het om andere thema’s.” Maar uiteindelijk belandde Hokusai toch op de cover en wel met de passende afbeelding Onder de golf voor de kust van Kanagawa, meestal kortweg De grote golf genoemd. Het is het eerste stuk van de Zesendertig gezichten op de berg Fuji en het bekendste werk van Hokusai.

Grand Tour
De twee dichters in Literatur aus Flandern zijn niet alleen grote Vlaamse schrijvers, ze behoren ook tot de grote Europese schrijvers. Om dit te illustreren noemt Stefan Wieczorek als voorbeeld de Grand Tour van Jan Wagner en Federico Italiano. Dit is een dikke anthologie over jonge, Europese poëzie. Stefan Wieczorek: ‘Het is een beetje het standaardwerk voor hedendaagse poëzie. Daarin is het Nederlands de op drie na vaakst voorkomende vreemde taal. Voor zo’n relatief klein taalgebied betekent dit dus een enorm groot poëzielandschap met grote betekenis voor de hedendaagse poëzie.’

Unieke reeks
Het unieke aan Literatur aus Flandern is dat het een reeks is. Voor het derde boek heeft hij al een enorme lijst met namen. ‘Maar er is nog niks bij waarover ik wil spreken, omdat het nog niet in kannen en kruiken is.’ Wel laat hij weten dat de reeks niet per se hedendaagse poëzie moet bevatten. ‘Het is ook denkbaar dat er een klassieke schrijver uit de tweede helft van de 20e eeuw in komt. Dus ook klassiekers. Hedendaagse poëzie blijft echter een zwaartepunt, omdat het ook belangrijk is dat je schrijvers kunt uitnodigen. Maar voor het fundament van de reeks is ook ruimte voor zowel proza als poëzie klassiekers. Daarom hebben we bewust de naam Literatur aus Flandern gekozen.’

Ambassadeur
De literaire vertalers van poëzie ontmoeten elkaar geregeld in Vertalershuizen om zich met hun vak bezig te houden en wetenswaardigheden uit te wisselen. Bij poëzie is de vertaler ook een soort ambassadeur, zegt Stefan Wieczorek. ‘Bij proza word je vaak door uitgeverijen gevraagd of je iets kunt vertalen. Dan gaat erom of je tijd hebt, of je met te salaris tevreden bent, etc. Dat is gebruikelijk. Bij poëzie werkt het meestal andersom. Dan stap je als ambassadeur op de uitgeverijen af en maak je ook werkelijk reclame voor de dichters. Je zet je voor ze in.’

Het enthousiasme voor een boek leidt niet altijd tot enthousiasme bij een uitgeverij, ook een collega vertaler kan flink onder de indruk zijn. Tijdens een oponthoud in het Vertalershuis in Amsterdam toonde de Spaanse vertaler Antonio Cruz Romero bijvoorbeeld heel veel interesse voor het eerste boek Die Geduld der Gärten. Stefan Wieczorek: ‘Hij was meteen onder de indruk en nu is in dit voorjaar een Spaanse editie verschenen die een beetje op mijn uitgave steunt. Dat vanwege een Duitse uitgave een boek in het Spaans verschijnt, daarmee kun je geen rekening houden, maar het is mooi om te zien wat voor een uitwerking een dergelijk project heeft.’

Stefan Wieczorek
Stefan Wieczorek, geboren in 1971 in Koblenz, is literatuurwetenschapper, vertaler en presentator. Hij leeft in het Drielandenpunt Nederland-België-Duitsland.
Als docent en wetenschappelijk onderzoeker werkte Wieczorek aan de RWTH Aachen en aan de Universiteit Utrecht en publiceerde hij talrijke bijdragen over de lyriek van de 20e eeuw, over de verhouding van beeldende kunst en literatuur en over hedendaagse literatuur.
In 2016 publiceerde hij samen met Christoph Wenzel de tweetalige bloemlezing Polderpoesie. Junge Lyrik aus Flandern und den Niederlanden. Voor die horen stelde hij het thematische magazine Bojen & Leuchtfeuer. Neue Texte aus Flandern und den Niederlanden samen.
Hij is redacteur van het literaire tijdschrift Trimaran. https://trimaran-mag.eu/nl/tijdschriften
Tot zijn nieuwste Duitstalige vertalingen behoren romans en dichtbundels van onder meer Peter Verhelst, Frans Budé, Maarten Inghels & F. Starik, Andy Fierens, Rodaan Al Galidi, Maria Barnas, Elmar Kuiper, Ruth Lasters, Max Temmerman, Roxane Van Iperen, Marjolijn van Heemstra, Koen Peeters, Charlotte Van den Broeck en Ester Naomi Perquin.

Titel: Die Geduld der Gärten
Auteur: Max Temmerman
Taal: Nederlands, Duits
Samenstelling/vertaling: Stefan Wieczorek
Uitgeverij: Leipziger Literaturverlag
Pagina’s: 140
Prijs: € 16,95
Hier te koop

Titel: Nachtdrift
Auteur: Charlotte Van den Broeck
Taal: Nederlands, Duits
Samenstelling/vertaling: Stefan Wieczorek
Uitgeverij: Leipziger Literaturverlag
Pagina’s: 150
Prijs: € 16,95
Hier te koop