Blog Allard van Gent

Aanstaande vrijdag presenteert de Stichting Verhalende Journalistiek (SVJ) voor de vijfde keer de beste Meesterverteller van het jaar. Een nieuw aspect is de uitreiking van de publieksprijs. Eén van de tien kanshebbers op die prijs is radiojournalist Joost Wilgenhof (1967). In het kader van The European Journalism Fellowship verblijft hij momenteel in Berlijn. Ik zocht hem op en sprak over de naderende prijsuitreiking en zijn verblijf in de Duitse hoofdstad.

Voor Joost Wilgenhof is de SVJ geen onbekende organisatie. “Het is de eerste keer dat ik op de lijst sta, maar de afgelopen twee jaar zat ik in de jury. En ik heb natuurlijk voor hele goede opvolgers gezorgd.” Ons gesprek is begonnen. Net als hij moet ook ik lachen. “Mag je opschrijven.”

Het voordeel van deze ‘openbaring’ is dat Joost mij haarfijn kan vertellen hoe de jury te werk gaat. Er zijn vijf categorieën, te weten radio, televisie, tijdschrift, krant en online. Per categorie zijn twee juryleden actief. Zij bekijken en beluisteren het aanbod in Nederland en België om vervolgens met z’n tweeën een longlist samen te stellen. Uiteindelijk blijven er drie of vier makers over. “Daarna komen alle juryleden bij elkaar en wordt besloten welke bijdragen worden opgenomen in het Jaarboek voor de verhalende journalistiek. Afhankelijk van de kwaliteit worden dat er tien of twaalf”, legt Joost uit.

De documentaire van programmamaker Joost Wilgenhof heeft kwaliteit. Dat blijkt onder andere uit de manier waarop hij de uitzending heeft opgebouwd. Hij neemt de luisteraar mee op een reis door het verleden om erachter te komen wie zijn vader Henny Wilgenhof precies was. De man werkte tussen 1975 en 1985 voor de Politieke Inlichtingen Dienst (PID) in Wageningen. Dat deed hij naast zijn gewone politiewerk. “Een grote man met natuurlijk gezag. Zwart haar, blauwe ogen en enorme benen.” Zo beschrijft Joost hem in het begin van de documentaire. Vervolgens maken we kennis met zijn vader aan de hand van gesprekken die Joost voert met oud-collega’s en een cursusleider van de BVD. In de documentaire vertelt Joost duidelijk wat voor een beeld hij in eerste instantie na het overlijden van zijn vader had. “Een verklikker. Hij hield mensen in de gaten die andere ideeën had dan hij zelf.”

De documentaire begint met iemand die na de val van de Muur “Endlich frei” roept. Dan klinkt de televisiestem van Philip Freriks: “Een jaar vol gebeurtenissen die jaren lang niet voor mogelijk waren gehouden.” En dan komt Joost: “In de herfst van 1989 viel de Berlijnse Muur en ook mijn vader.”Deze zin had hij al lang in zijn hoofd. “Ik heb ook symbolisch zitten denken, mijn vader was ook een muur. Hij was groot en verder was het moeilijk contact met hem te krijgen. Ik heb wel eens overwogen om uit te zoeken waar een muur allemaal voor staat maar dan wordt het te ver gezocht. Zoals het er nu staat, met eerst ‘endlich frei’ en dan Philip Freriks, zo vind ik het mooi.”

Na afloop van de uitzending is het beeld van de verklikker van tafel. Dat komt, omdat de persoonlijke gedachten van de maker hoorbaar worden gemaakt en we een kijkje nemen in het persoonsdossier van zijn vader. De gesprekken met de voormalige collega’s van de Wageningse politieman en met de oudste zoon Tom zorgen voor interessante radio. Joost vraagt aan zijn oudere broer o.a. wat hij ervan vindt dat hun vader het idee had Tom in te zetten als informant voor de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD).

Joost Wilgenhof is nu 49, een leeftijd die zijn vader nooit heeft gehaald. Hij noemt dit een mogelijke reden die aan het maken van de documentaire ten grondslag lag. Dat hij ooit een programma over zijn vader zou maken, dat wist hij twintig jaar geleden al. “Ik zat op de School voor de Journalistiek. Toen mijn vader net was overleden hoorde ik van mijn moeder dat hij bij de BVD had gewerkt. Ze noemde de namen van zijn baas en zijn voorgangers, mensen die nog leefden. Dus die heb ik gebeld. Ik wilde alleen weten… waarom mijn vader? Ze zeiden toen onder andere dat hij er gewoon heel geschikt voor was en iets met karakter.”

De documentaire ‘Het Wilgenhof Geheim’ is geen afrekening. Dat wilde de maker ook niet. Hij wilde er met feiten en gesprekken achter komen wie zijn vader was. “Ik heb bij de AIVD gevraagd naar een dossier van hem maar ze zeiden, dat hebben we niet. Hij probeerde er nog via een omweg achter te komen door met Wageningse activisten uit die periode te bellen. “Dan vroeg ik of ze hun eigen BVD dossier wilden opvragen. Daar ben ik niet mee doorgegaan, hoewel het wel interessant zou zijn om te doen. Maar dan is mijn vader van mijn schouder af. Dan gaat het over Wageningen en wat de BVD deed in het midden van de Koude Oorlog in een studentenstadje als Wageningen. Dat is een ander verhaal. Als ik dat nu zou maken, dan heb je een andere uitgangspositie.”

Ongeveer drie jaar geleden was hij volop bezig met de voorbereidingen van de documentaire. Er werden subsidies aangevraagd bij het mediafonds en hij volgde in 2007/2008 samen met vier andere studenten een scriptcursus onder leiding van twee docenten. “We schreven onder andere een logline, een synopsis en een treatment. Ik had als onderwerp een vader die zijn zoon vraagt om te infiltreren in de actiegroep van zijn beste vriend. Die vader is een politieman die ook voor de geheime dienst werkt. Dus daar heb ik het ook verder onderzocht. Wat zou er gebeurd kunnen zijn? Dat was heel goed om te doen. Het was een prachtig thema.”

Daarnaast zocht Joost ook in de literatuur en las tijdens de laatste productieperiode het boek Extreem luid & ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foeren. “Dat gaat over een jongetje. Zijn vader is omgekomen op 11 september in New York. Hij vindt ergens een sleutel en gaat op zoek naar het slot. Voor dat jongetje een manier om met de dood van zijn vader om te gaan. Een prachtig boek. Ook het luisterboek heb ik beluisterd, misschien kon ik er nog wat uit gebruiken, maar dat werkte niet.”

Vrijdag is de radiomaker onderweg naar Amsterdam, maar later keert hij weer terug naar Berlijn, de stad waar hij sinds oktober woont en tot augustus zal blijven. Hij is één van de twaalf journalisten die is uitgekozen door The European Journalism Fellowship, een programma van de Freie Universität in Berlijn. Joost Wilgenhof: “Ongeveer de helft van de elf andere journalisten die meedoen komt uit Oost-Europa, de rest uit andere delen van de wereld. Iedereen heeft een stipendium en een eigen project.”

Joost houdt zich bezig met de geschiedenis van de slogan Wir sind das Volk. “Die slogan stond in 1989 voor een vredige revolutie”, legt hij uit. “Nu wordt Wir sind das Volk ook weer gebruikt in Oost-Duitsland en ik dacht, het is interessant te zoeken naar mensen die dat toen riepen en nu ook weer roepen. Wat is er in die periode gebeurd? Toen ik verder zocht bleek dat Wir sind das Volk ook in de literatuur in de 19e eeuw werd gebruikt en dat het altijd te maken had met revolutie.”

Hij weet nog niet of hij over deze beroemde slogan een radiodocument maakt. Zo ja, dan wel voor de Duitse radio. “Maar ik wil ook wel iets voor de Nederlandse media maken, want in september zijn er natuurlijk verkiezingen in Duitsland. Ik kan me goed voorstellen dat het onderwerp dan erg actueel is. Misschien schrijf ik ook een longread, dat weet ik nog niet. Ik ben nog op zoek naar een vorm.”

Meestervertellers 2016 _ uitreiking publieksprijs
Universiteitstheater Amsterdam
Vrijdag 3 maart, 20:00 uur
Prijs: €10,- (regulier) / €7,50 (voor Vrienden van de Stichting Verhalende Journalistiek en (voltijd) studenten, op vertoon van een collegekaart
Website: www.verhalendejournalistiek.nl

Beluister de radiodocumentaire ‘Het Wilgenhof Geheim’:
Radio Doc_Het Wilgenhof Geheim