Blog Allard van Gent

“In Berlijn en New York, maar in Parijs bijvoorbeeld niet. Hier in Berlijn kom je altijd wel weer een grote internationale kunstenaar tegen die er een optreden of voorstelling geeft.” Dat vertelde de schrijver Daniel Kehlmann (München, 1975)  gisteravond tijdens zijn gesprek met het Berlijnse politieke boegbeeld Wolfgang Thierse in zijn voorstelling “Thierse trifft…” in de Soda-Salon in de Kulturbrauerei in Prenzlauer Berg. Het was een antwoord op de vraag wat hij positief aan Berlijn vindt.

Zelf vind ik het leuke aan Berlijn dat je tegen een lage prijs cultuur van een hoog niveau tegenkomt. Gisteravond was ik bij  “Thierse trifft…”, een voorstelling die altijd gratis toegankelijk is. Thierse sprak anderhalf uur met de schrijver Daniel Kehlmann over de meest uiteenlopende maar zeer interessante onderwerpen. Neem de journalistiek en nieuwe media. Hoewel het publiek en de presentator het erover eens waren, dat de verfilming van zijn bestseller „Het meten van de wereld“ goed was gelukt, kreeg de film in de Duitse media meer slechte dan goede recensies. Kehlmann zelf legde uit, dat een film, voordat deze in de bioscoop te zien is, altijd eerst aan de pers wordt vertoond. De eerste reacties na de persvoorstelling van “Die Vermessung der Welt” waren buitengewoon positief, legde hij uit. Maar nadat Die Zeit en de Frankfurter Allgemeine hun eerste negatieve kritiek op de film uitten, volgden vele andere media hetzelfde spoor. Opeens hadden de filmrecensenten een andere mening. Kehlmann vond het een “merkwaardige“ ontwikkeling. Hij vond het vooral erg jammer, omdat er heel veel tijd en energie in het filmproject is gestopt.

“Ik heb er zelf ook veel tijd in gestopt, ik zat in talkshows waar ik voorheen als schrijver weigerde om naar toe te gaan. Oké, misschien is dat niet heel consequent, maar ik wilde daarmee vooral ook alles en iedereen ondersteunen die aan de film had meegewerkt”. Kehlmann mocht gisteravond eventjes een spontaan maar vooral hartelijk applaus voor de film in ontvangst nemen, want de aanwezigen in het zaaltje waren het duidelijk oneens met de meningen van enkele filmrecensenten in Duitsland. Daniel Kehlmann en gastheer Thierse gingen in hun gesprek op het kleine podium van de Soda Salon vervolgens iets dieper in op de huidige journalistieke wereld in Duitsland, waarin het er volgens Kehlmann primair om gaat de aller snelste te zijn die het nieuws naar buiten brengt. In Duitsland is Spiegel Online altijd de snelste en dat nieuws wordt gewoon klakkeloos gevolgd. Schrijft Spiegel Online dat een film of een boek matig is, dan staat nog geen dag later in een paar honderd lokale kranten dat die film of dat boek matig is, met dezelfde bewoordingen, aldus Kehlmann.

Sociale media
Eventjes wordt het onderwerp „sociale media“  aangesneden. Daniel Kehlmann heeft een Twitter account, maar hij heeft nog nooit een tweet verzonden. Kortom, hij doet er niks mee. Wel heeft hij een duidelijke mening over bepaalde sociale media. Google bijvoorbeeld, daar kan hij nog wel mee leven, maar dat is bij Facebook zeker niet het geval. “Facebook schrijft in de bedrijfsvoorwaarden, dat elke op Facebook gepubliceerde foto automatisch eigendom van Facebook is.  Met een bedrijf dat zoiets in haar voorwaarden schrijft, wil ik niks te maken hebben”, aldus Kehlmann.

Theater
Was er gisteravond nog iets nieuws te beleven? Voor mij wel. Ik wist bijvoorbeeld niet dat Kehlmann nu ook in New York woont. Voorheen pendelde hij altijd tussen Wenen en Berlijn maar nu heeft hij de Big Apple als derde verblijfplaats ontdekt. Hij vertelde dat hij het daar erg naar zijn zin heeft en er graag het theater bezoekt, want natuurlijk kwam op deze avond ook het onderwerp theater ter sprake. Kehlmann is in Duitsland niet alleen de jonge schrijver van de bestseller „Die Vermessung der Welt (meer dan 2 miljoen verkochte exemplaren in Duitsland, meer dan 6 miljoen verkochte exemplaren wereldwijd en in meer dan 40 talen vertaald), maar hij is ook de man die zich in zijn openingsrede bij de Salzburger Festspiele kritisch had uitgelaten over het zogenaamde regietheater in Duitsland. Een korte uitleg. Regietheater is in Duitsland een begrip, ontstaan in de jaren ‘ 70. Er worden toneelstukken mee bedoeld, waarbij naar mening van de recensent de regisseur een te grote invloed heeft op de opvoering. Oude stukken worden in een excentriek nieuw jasje, het jasje van de regisseur, gestoken. Zoiets is het. Meer hierover staat op WikiPedia.

Kehlmann legde uit dat hij niet tegen het regietheater “an sich” is, want zo werd zijn rede door de Duitse en internationale media ten onrechte geïnterpreteerd. Hij is er tegen, dat het regietheater in Duitsland een monopoliepositie inneemt. “Als iemand Beethoven in een jazz-uitvoering brengt, dan vind ik dat prima. Maar er moet wel gelegenheid bestaan om naar stukken van Beethoven in de originele uitvoering te luisteren. Als er alléén maar jazz-uitvoeringen te beluisteren zouden zijn, dan vind ik dat niet goed”, verduidelijkte de schrijver zijn standpunt. “In New York en in Londen kun je gelukkig nog voorstellingen zien die worden opgevoerd zoals de schrijver het oorspronkelijk had bedoeld. Daarom ga ik vooral in die steden naar het theater”.

Literatuur
De avond ging ook over schrijven, over literatuur. Kehlmann schreef zijn debuut “Beerholms Vorstellung” op het moment dat hij nog als student aan de universiteit verbonden was. Daarna koos hij voor het schrijverschap. Thierse vraagt hoe dat gaat. Je moet toch ook je brood verdienen. Kehlmann legt uit dat je in Oostenrijk als schrijver kunt leven, in je onderhoud voorzien, zonder dat je een bestseller uitbrengt. “ Ik leefde van het ene stipendium na het andere. Dat kan. Je moet er wel achteraan en soms wordt het wel eens afgewezen maar het is goed mogelijk om dan als fulltime schrijver te leven. Ook in Duitsland is dit, weliswaar in iets mindere mate, mogelijk. Hij legde uit dat hij een stipendiumreis naar Mexico City kreeg aangeboden en dat daar het idee van zijn bestseller “Die Vermessung der Welt” is ontstaan. “Ik las veel van en over Humboldt en ik zag bijvoorbeeld hoe hij op een boot allerlei vergane lijken meenam om die later te onderzoeken. Al snel wist ik dat dit hier een komisch verhaal in zat.”

Ik heb het boek gelezen en het is soms echt lachen, gieren, brullen. Wie van Monthy Python houdt, moet het boek zeker een keer lezen.  Niet voor niets waren de reacties in Engeland wereldwijd gezien het meest lovend. Dat vertelde Kehlmann deze avond ook. In Duitsland zelf waren de reacties namelijk zeer verdeeld. Nog steeds heb je een groep Duitsers die vindt dat Kehlmann respectloos is omgesprongen met het leven van grote wetenschappers, dat hij ze voor gek heeft gezet. In Engeland deden ze het in hun broek van het lachen bij het zien van de twee typische Duitse wetenschappers, die bezig zijn “ de wereld te meten”.

Werkelijkheid
Tot slot was het ook interessant om te horen hoe de kleine Kehlmann thuis opgroeide in een milieu van artiesten en schrijvers. Zijn vader was regisseur, zijn moeder actrice. Zij speelde veel in het theater maar de laatste jaren van haar carrière was ze ook vaak in televisieproducties te bewonderen. Of het niet raar is om je eigen moeder ineens in een rol van iemand anders te zien, vroeg Thierse. Kehlmann lacht en vertelt een anekdote, die mij sterk doet denken aan één van zijn belangrijkste thema’s in zijn literaire werk; wat is werkelijk waar? In zijn vaak magisch-realistische romans speelt hij met de werkelijkheid, met spiegels, met de tijd. Hij zet de lezer op Kafkaiaanse wijze op dwaalsporen. De anekdote die hij gisteravond vertelde, stamt uit de tijd dat Kehlmann vijf jaar oud is. Hij zit met zijn moeder voor de televisie en samen bekijken ze een film waarin mama een grote rol speelt. Midden in de film sterft mama, althans, in de film. De kleine Daniel is ernstig verward. Zijn moeder realiseerde niet dat dit zo’n impact had op de kleine Daniel en blijft zeggen dat het niet echt is, dat zij echt zijn mama is en dat ze niet dood is, dat ze nog leeft, dat het allemaal gespeeld is. Niet echt.

LINKS:
Wolfgang Thiers

Daniel Kelhmann

Thierse trifft…

Focus over Kehlmanns optreden bij de Salzburger Festspiele