Blog Allard van Gent

De wereld is in beweging, het klimaat is bedreigd. Op 22 april, de Dag van de Aarde, vinden wereldwijd demonstraties voor de aarde plaats en zetten mensen zich in voor een beter milieu. In Berlijn vroeg de Nederlandse kunstenares Li Koelan zich onlangs af of er geen andere wegen zijn dan steeds weer te demonstreren. Dit leidde tot haar spontane besluit zelf een Berlijnse Moeder Aarde Dag in het leven te roepen. Onder het motto “Speel je mee?” kiest zij voor een andere weg en zullen kinderen in haar stadsdeel op 22 april het commando voeren om volwassenen weer aan hun eigen energiebron te herinneren. Een bron die volgens Li Koelan dringend aangeboord moet worden om de oververmoeide aarde te ondersteunen.

“De aarde is uitgebuit en uitgeput, ook de meeste mensen zijn uitgeput en moe. De aarde is moe, de politieke systemen zijn moe, alles is moe en krachteloos. We denken allemaal aan van alles en laten ons leiden door ons hoofd, maar uiteindelijk gaat het er toch om weer de creatieve en vruchtbare kracht aan te spreken die iedereen in zijn of haar hart draagt. Dat is een speelse kracht waarmee we onszelf een plezier kunnen doen en waarmee we alles wat we hebben geschapen weer in nieuwe banen kunnen leiden. Dat kan alleen met deze kracht. Of we met weer een protestactie of weer een demonstratie moeder aarde werkelijk iets kunnen schenken…ik geloof van niet. Voor andere mensen mag het oké zijn, voor mij is het zeer discutabel geworden, omdat die vormen van ondersteuning op zeer oude en moe geworden denkpatronen zijn gebaseerd.”

Li Koelan groeide op in Tilburg. Thuis hadden ze een grote tuin waar ze het liefste in het zand speelde en zich lekker besmeurde. “Dan lag ik vaak met mijn oor op de aarde en wilde horen of de aarde bewoog. Ik speelde met wormen en zag de aarde als levendig materiaal.” De rode draad in haar werk is het feit dat ze een vrouw is, een kunstenares. “De docenten op de kunstacademie vonden dat authentiek. Ze lieten me mijn gang gaan. Ik zocht een vorm voor zaken die niet direct mainstream zijn, zoals bijvoorbeeld vrouwelijke gevoelen en ideeën, voor dingen die waardeloos schijnen. De betekenis van de dingen heeft mij altijd geïnteresseerd. Ik heb bijvoorbeeld in Nederland en België een succesvol project met haren gemaakt. Voor mij bestaat er niets, geen enkel ding, wat geen betekenis heeft.”

Gedurende haar studie feministische filosofie leerde ze veel Franse filosofen kennen en lag een carrière als wetenschapster in het verschiet. Daar had ze echter geen zin in. “De filosofen hebben wel een groot deel van mijn leven bepaald. Die studie interesseerde me ook enorm. Ik had echter niet de vrijheid die ik als kunstenares voelde. Ik hou van de kunst, omdat ik altijd bezig ben iets te transformeren, iets te veranderen, iets in een nieuwe vorm te gieten. Ik ben eerder een lichamelijk mens en kan mijn leven en de wereld beter via mijn lichaam vormgeven dan via mijn hoofd. De verbinding tussen wetenschap en kunst is voor mij altijd aanwezig geweest, het is een hele sterke verbinding”, legt ze uit.

Het Aardemuseum als kunstproject

Li Koelan houdt zich niet pas sinds vandaag met de aarde bezig. Haar Aardemuseum is een kunstproject dat tijdens een kunstfestival in haar buurt onder de titel ‘De aarde is ondeelbaar’ in 2009 werd voorgesteld. In hetzelfde jaar werd op advies van de van de Boliviaanse president Evo Morales 22 april door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Internationale Dag van de Aarde. Toeval? De kunstenares kijkt me grijnzend aan. We zitten voor de etalage van het Aardemuseum in de Weichselstraße. Rechts tegen de muur staat een lange, houten kast met open vakken. Ieder vakje draagt de naam van een land. Enkele zijn leeg, maar in de meeste vakken staat een glazen potje of een flesje met aarde. “In stadsdeel Neukölln wonen ongelooflijk veel mensen uit heel veel verschillende landen. Het thema van het kunstfestival in 2009 was “humus”. Ik kreeg toen opeens een bliksemsnelle ingeving. Humus? Hoeveel landen zijn hier vertegenwoordigd? Dat waren meer dan 160 landen”, vertelt de Nederlandse kunstenares enthousiast. Destijds werd ze uitgekozen om in een fraaie expositieruimte in het voormalige hoofdpostkantoor van Neukölln haar kunstwerk te presenteren. Er was echter één probleem: ze had slechts een paar potjes met aarde in huis.

“Toen kwam ik op het idee alle buitenlandse ambassades in Berlijn te benaderen. Die medewerkers reizen veel en zouden aarde uit hun land kunnen meenemen. Dat was mijn gedachtegang. Ik schreef bijvoorbeeld een brief aan de ambassade van Mexico en vertelde dat hun land met 24 mensen in stadsdeel Neukölln is vertegenwoordigd. Deze persoonlijke benadering werkte goed”, aldus Li. De eerste 33 potjes aarde kreeg ze van ambassades. De ambassade van Estland reageerde het snelst. Ze schreven dat ze het een geweldig project vonden en graag mee wilden doen. “Er was echter één probleem: de aarde in Estland was nog bevroren”, zegt Li lachend. “Maar de ambassade gaf me een paar adressen van bloemenwinkels in Berlijn waar volgens hun bloemenaarde uit Estland wordt verkocht. Daarop heb ik geantwoord dat ik de aarde pas in juni nodig had heb.”

Naast de ambassades benadert ze met haar project ook het Goethe-Instituut, want dat is wereldwijd vertegenwoordigd. Ook hier zijn de reacties allemaal positief en gaan medewerkers overal op de wereld aan de slag om Li bij haar project te ondersteunen. De kast wordt voller en voller. Sinds 26 juni 2015 is het Aardemuseum een deel van haar atelier en toegankelijk voor bezoekers. Dat is de dag waarop het Kunstfestival van Neukölln startte met het thema ‘SOS – kan kunst de wereld redden ?’. Op diezelfde dag kwamen bij een terroristische aanslag in het Tunesische Sousse 38 buitenlandse toeristen om het leven. Li Koelan: “Op die vrijdagavond kwam hier een paartje op bezoek. Ze wonen om de hoek en zagen toevallig dat hier een Aardemuseum was. De jongeman en de jonge vrouw zochten aarde uit Tunesië. Ik hoorde de vrouw zeggen ‘ze heeft geen aarde uit Tunesië’. Toen heb ik gezegd dat ik wel aarde uit Tunesië heb en weliswaar uit Sousse, waar ik de aarde zelf verzameld heb. Ik liet  hun het potje met aarde zien, de Tunesische man nam het onmiddellijk in zijn handen en ik kan de ontroering die ik bij hem zag niet met woorden beschrijven! Op zaterdag was de jongeman van het paartje er nog een keer, nu met een goede vriend van hem. Hij was echt helemaal van de kaart door wat er in zijn land zijn geboortestad Sousse, was gebeurd.  Hij zei niet veel, was min of meer sprakeloos … Maar dat hij op zaterdag nog met een vriend terugkwam en op zondag nog een keer met zijn vriendin…dat vond ik verbazingwekkend…..het had hem echt kracht gegeven en zichtbaar goed gedaan om een potje aarde uit zijn land vast te kunnen houden.”

De taal is met de aarde verbonden

Tegen de wand aan de linkerzijde van het Aardemuseum staat een tafel. Hierop liggen kranten uit de hele wereld. Ze zijn onderdeel van het project 1.000 stemmen zijn 1.000 verschillende talen. Li Koelan: “Aan iedere krant hangt een bordje met daarop in de desbetreffende taal de tekst De aarde is ondeelbaar. De aarde ziet er overal anders uit maar het is en blijft aarde. De taal ziet er overal anders uit, maar het is en blijft een taal, een uitdrukking, een overdracht of omzetting van de aarde.” Volgens de kunstenares is de taal ook echt met de aarde verbonden. “Men heeft met Esperanto geprobeerd een kunstmatige, algemene taal voor iedereen te ontwikkelen. Zoiets kunnen we wel bedenken maar het functioneert niet. Cultuur is, of we het willen of niet, direct met het hart van ieder mens verbonden, het is een sterke, scheppende kracht.”

In het Berlijnse stadsdeel Neukölln wonen mensen uit meer dan 160 verschillende landen en culturen. “De culturen zijn verschillend maar niet gescheiden”, legt Li uit. “Als iemand hier aarde naartoe brengt, dan voel ik meteen dat het ook een deel van mij is. Dat is dan niet de aarde uit het land waar ik ben geboren, maar ik kan het niet van mijn ‘eigen’ aarde scheiden. Ik kan niet zeggen, dat is vreemd. Als ik dat zeg, dan ben ik niet meer één geheel en dus een gespleten wezen. Ik denk dat onze Westerse cultuur zich ondertussen zo ver heeft ontwikkeld dat we alles mooi in etiketten en hokjes ingedeeld hebben maar daarmee hebben we gewoon in plaats van de vrijheid de hel gecreëerd.”

De Berlijnse Moeder Aarde Dag nodigt uit om te spelen

Volgens Li hebben we voor de wederopbouw van de aarde weer onze eigen, scheppende kracht nodig. Mede daarom heeft ze de eerste Berlijnse Moeder Aarde Dag in het leven geroepen. “Ik voel steeds meer dat er geen andere wegen meer zijn om iets te beïnvloeden. Deze uitgeputte positie merk ik ook bij mezelf, bij de mensen in mijn omgeving en ook in de politiek. De laatste jaren werk ik met kinderen en ergens heb ik dan gemerkt dat ik mezelf niet oplaad als ik met een nieuwe expositie begin maar als ik met mijn kinderen werk.” Ze bedoelt daarmee de kinderen die in een tehuis wonen en eenmaal per week bij de kunstenares aan een workshop deelnemen. Dit experiment startte drie jaar geleden. De kinderen zijn dan weg van het tehuis, weg van hun ouders, weg van de school, weg van de therapie en kunnen gewoon spelen, knutselen, schilderen, zichzelf zijn. Op de Berlijnse Moeder Aarde Dag wil Li deze speelse kracht centraal stellen. “We zijn allemaal kinderen van deze moeder aarde. We kunnen de aarde echt iets schenken met onze scheppende kracht. Dat betekent dat we op die dag bijvoorbeeld tekenen, T-shirts beschilderen, ballonnen op laten stijgen, etc.” aldus Li. Ze benadrukt dat deze Berlijnse Moeder Aarde Dag niet alléén voor kinderen is. “Ik wil graag dat de kinderen een groot voorbeeld voor de volwassenen zijn, dat ook de volwassenen weer in contact komen met de kracht van hun innerlijke kind. Juist bij mensen die in een beroep werkzaam zijn en überhaupt geen tijd hebben om iets te tekenen of om bijvoorbeeld een bloem mooi in een vaasje te steken. Dus het gaat om het spelen maar zeker ook voor volwassenen.”

De enthousiaste kunstenares laat mij het boek De Spirituele Raad van de Dertien Grootmoeders zien. “Dat zijn 13 grootmoeders uit heel veel culturen. Een paar jaar geleden had ik al het idee een raad van 13 wijze kinderen in het leven te roepen die mijn aarde-project verder dragen. Op 22 april zal deze raad van 13 meisjes nog niet compleet kunnen zijn…maar de eerste wijze meisjes ken ik al … Het idee bevindt zich nog in de ontwikkelingsfase maar wel staat al vast dat via Facebook meisjes die na het jaar 2000 zijn geboren worden opgeroepen om mij een kort briefje te schrijven of te bellen. Als er bijvoorbeeld 30 meisjes zijn, dan ben ik niet degene die bepaalt welke meisjes de raad vormen maar dat regelen de meisjes zelf onder elkaar. Deze 13 wijzen dragen niet alleen het aarde-project verder maar organiseren ook de Berlijnse Moeder Aarde Dag 2018.” Li voegt er nog aan toe dat Berlijn hopelijk op 22 april een grote speelplaats zal worden. “Alle verenigingen, stichtingen en scholen in Berlijn kunnen zelf een passende activiteit organiseren. Ik ben met de activiteiten en de spelletjes in mijn wijk bezig maar ik hoop dat in alle delen van de stad het motto “Speel je me?” wordt uitgedragen. Alle activiteiten kunnen bij mij worden aangemeld, zodat ik ze op de Facebook pagina kan zetten en alle geïnteresseerde Berlijners een goed overzicht hebben van wat er op die dag allemaal plaatsvindt en waar.”

Tenslotte vraag ik of de kunstenares weet dat Canada dit jaar de Dag van de Aarde onder het motto EarthPlay EartDay viert? Daarbij gaat het erom dat de kinderen door spelen weer in contact komen met de natuur. Het motto wijkt niet veel af van dat van haar idee met het Aardemuseum. Toeval? De kunstenares kijkt me voor de tweede keer grijnzend aan.

Facebook pagina “Mutter-Erde-Tag Berlin 2017”
https://www.facebook.com/muttererdetagberlin2017

Website Erdemuseum
www.erdemuseum.de

In het Duits: Der Berliner Mutter-Erde-Tag lädt zum Spielen ein

© Tekst: Allard van Gent