Blog Allard van Gent

Terwijl andere EU-landen zich in toenemende mate afschermen, wil Portugal graag meer vluchtelingen opnemen. Tot nu toe komen er weinig vluchtelingen naar het land en veel vertrekken alweer snel. Het Duitse opinieweekblad Der Spiegel zette de achtergronden op een rijtje.

Toen in juni het reddingsschip Lifeline op de Middellandse Zee ronddwaalde, was Portugal het eerste land dat een deel van de mensen opnam. In tegenstelling tot de meeste EU-landen die het aantal aankomende vluchtelingen wil verminderen, wil de regering in Lissabon principieel graag meer mensen opnemen.

Het land ligt buiten de gebruikelijke vluchtelingenroutes over de Middellandse Zee en daarom begeeft zich slechts een handjevol vluchtelingen hier naartoe. Portugal spreekt zich duidelijk uit voor het herverdelen van vluchtelingen binnen de EU. “We moeten aan onze verantwoordelijkheid tegenover de vluchtelingen blijven vasthouden. En deze verantwoordelijkheid dragen we gezamenlijk met de andere landen van de Europese Unie”, zei Antonio Costa de minister-president van Portugal, enkele weken geleden n.a.v. de Wereldvluchtelingendag.

Portugal verzet zich al langer tegen de tegenstanders van een Europese oplossing inzake vluchtelingenpolitiek. Al in 2015, toen meerdere Europese landen zich verzetten om vluchtelingen uit Griekenland en Italië op te nemen, steunde Lissabon de herverdeling en stemde toe om 2.951 mensen op te nemen. Korte tijd later nam Portugal vrijwillig deel aan het immigratieprogramma van de UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees). Het programma verhuist mensen vanuit vluchtelingenkampen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten naar ontwikkelingslanden.

Immigranten tegen de bevolkingsdaling

De hoofdoorzaak van de Portugese welkomstcultuur is een duidelijke daling van de bevolking. Portugal heeft één van de laagste geboortecijfers binnen de EU. Op 1.000 inwoners kwamen in 2016 gemiddeld 8,4 geboortes, in het jaar 2000 waren dat er nog 11,4. Daar komt bij dat als gevolg van de economische crisis alleen al tussen 2012 en 2016 honderdduizenden Portugezen hun land hebben verlaten.

Een onderzoek van de Portugese Francisco Manuel dos Santos Foundation toont aan dat Portugal minstens 75.000 nieuwe inwoners per jaar nodig heeft om het bevolkingscijfer stabiel te houden. In het voorjaar wees minister-president Costa op deze studie. Zijn socialistische regering heeft zich ten doel gesteld de trend van de bevolkingsdaling om te keren. Dat is echter niet alléén met geboortes te bewerkstelligen.

“We hebben meer immigranten nodig en we zullen vijandige retoriek tegenover buitenlanders niet tolereren”, zei Costa op een partijdag in mei en oogstte daarmee een daverend applaus. Zijn koers wordt ook door veel Portugezen ondersteund. “In het hele land is er geen enkele gemeente die zich tegen vluchtelingen keert”, zegt immigratiedeskundige Cristina Santinho van het CRIA-ISCTE-IUL-instituut in een interview met SPIEGEL ONLINE. Er komt ook ondersteuning vanuit de kerk. Veel Portugezen zetten zich bovendien als vrijwilliger in bij de hulp aan vluchtelingen.

“Natuurlijk bestaat er ook racisme in Portugal, maar het is nauwelijks zichtbaar”, zegt Santinho. Er zijn in het land geen grote organisaties die vijandig jegens buitenlanders zijn. Ook behartigt geen enkele partij van betekenis dergelijke belangen. “De open vluchtelingenpolitiek wordt door de politiek en de burgers gezamenlijk gedragen”, zegt Santinho.

Ondanks de bereidwilligheid mensen op te willen nemen, komen slechts weinig vluchtelingen daadwerkelijk aan. Zo eindigde het EU-herverdelingsprogramma in september vorig jaar met een ontnuchterende balans: in plaats van de bijna 3.000 vluchtelingen die in Portugal een nieuw thuis zouden moeten vinden, kwam slechts de helft.

De schuld hiervan ziet de Portugese minister van Binnenlandse Zaken Eduardo Cabrita in het programma zelf. “Eigenlijk wilden we veel meer mensen hier naartoe halen. Maar het programma heeft slecht gefunctioneerd en daarom zijn hier veel minder vluchtelingen dan eigenlijk was gepland”, zei hij onlangs bij de Duitse omroep Deutschlandfunk. De bureaucratische hordes zouden te hoog zijn geweest en hadden de omzetting bemoeilijkt.

Daar kom bij dat bijna de helft van de circa 1.500 in Portugal opgenomen mensen het land alweer had verlaten. Met deze problematiek houdt de immigratiedeskundige Santinho zich ook bezig. Ze onderzoekt al jaren de situatie van vluchtelingen in Portugal en ontwikkelt projecten die het jonge vluchtelingen uit Syrië en Irak mogelijk maken de studie of opleiding voort te zetten die ze vanwege de oorlog moesten afbreken. De oorzaken voor het feit dat weinig mensen komen en veel mensen snel weer gaan, zijn ongeveer hetzelfde.

“Vaak kennen vluchtelingen Portugal helemaal niet. Door de loop van de geschiedenis kwamen vroeger overwegend mensen uit de voormalige koloniën naar ons. Zo zijn familiare en culturele netwerken ontstaan. Mensen uit Syrië vinden zoiets bijvoorbeeld nog niet in Portugal”, zegt Santinho. Veel vluchtelingen zouden daarom in andere Europese landen op zoek gaan naar familieleden.

Ook de economische situatie in Portugal is een deel van het probleem. Vluchtelingen vinden moeilijk werk. In de landbouw zijn echter wel mogelijkheden. “Mensen met bepaalde profielen hebben het gemakkelijker om hier voet aan de grond te krijgen”, zegt Santinho.

De regering in Portugal wil vluchtelingen nu doelgerichter uitkiezen. Nog tot 2019 loopt het programma van de UNHCR. Tot dan wil het land in totaal 1.010 vluchtelingen opnemen die in Egypte en Turkije leven. Nog niemand van die mensen heeft Portugal bereikt. De voorbereidingen waren echter wel in volle gang, aldus een woordvoerster van UNO-vluchtelingenwerk.

Selectiegesprekken voor de aankomst

Portugal is nu begonnen met het doorvoeren van zogenaamde selectiemissies. De regering laat vluchtelingen voor hun aankomst in Portugal bevragen om zo het aantal vluchtelingen dat lange tijd in Portugal wil blijven te verhogen. Teams van douaniers en immigratiedeskundigen houden in Egypte en Turkije selectiegesprekken en maken duidelijk maken wat de vluchtelingen in Portugal te wachten staat.

De eerste missie is al afgesloten. Begin juli reisde een team naar Egypte. Aan de hand van de daar gevoerde gesprekken werden 138 mensen, waaronder 70 kinderen, uitgekozen. De vluchtelingen stammen overwegend uit Syrië en Soedan.

De voorbereidingen voor de verhuizing lopen. Volgens de UNHCR-woordvoerster zullen de 138 mensen op z’n vroegst in de herfst in Portugal aankomen. Tot die tijd zou al een volgende missie afgesloten kunnen zijn. De Portugese overheid bereidt zich nu voor om vluchtelingen in Turkije te bevragen.

Bron
Der Spiegel: Das Land, das mehr Flüchtlinge aufnehmen will