Blog Allard van Gent

Vandaag zou de Nederlandse schrijver JanWillem van de Wetering 88 jaar zijn geworden. Daarom volgt hieronder nogmaals mijn blogpost uit 2013, geschreven n.a.v. de vijfde sterfdag van Van de Wetering.

“Krimi Legende gestorben” kopte het Duitse opinieweekblad Der Spiegel vijf jaar geleden na het overlijden van multitalent JanWillem van de Wetering. Dergelijke grote woorden vielen er in zijn geboorteland Nederland niet, omdat de Nederlandse recensenten zijn werk in mindere mate waardeerden dan hun Duitse collega’s. Ook in Amerika, waar hij een groot deel van zijn leven verbleef, mochten zijn boeken zich op meer belangstelling verheugen dan in Nederland.

JanWillem van de Wetering (Rotterdam, 12 februari 1931 – Maine , 4 juli 2008) is in Nederland vooral bekend door zijn creatie van het politieduo Grijpstra en de Gier. Minder bekend is zijn zentrilogie, bestaande uit  de boeken “De lege spiegel, “Het dagende niets” en “Zuivere leegte”, waarin hij onder andere op laconieke en humoristische wijze verslag doet van zijn avonturen in een Zen klooster.  Van de Wetering groeide op in Rotterdam en moest toezien hoe tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn Joodse vriendjes door de nazi’s werden gedeporteerd. In de Nederlandse documentaire “To infinity and beyond” (zie onderaan dit bericht) spreekt hij hier over.

Het is in mijn ogen een schitterende documentaire, die niet alleen een beeld schetst over het leven van de schrijver, maar hem ook laat zien in zijn leefomgeving in de Amerikaanse deelstaat Maine, waar hij sinds 1975 met zijn Colombiaanse vrouw Juanita woonde. In 1975 debuteerde hij met zijn detectiveverhaal “Het lijk in de Haarlemmer Houttuinen”, dat in Amerika onder de titel “Outsider in Amsterdam” verscheen en een groot succes werd. Van de Wetering vertaalde het boek zelf, iets dat hij altijd bleef doen. Daardoor wijken sommige Engelstalige verhalen behoorlijk af van de Nederlandse versie, omdat hij de verhalen als het ware opnieuw schreef. In dit bericht ga ik in op “To infinity and beyond“, de door de Boeddhistische Omroep gemaakte documentaire. Algemene informatie over zijn avontuurlijke levensloop staat op Wikipedia. De link staat ook onderaan dit bericht.

JanWillem van de Wetering beoefende dus twee genres. Aan de ene kant de detectives, aan de andere kant de boeken over zijn ervaringen met Zen. Zelf zag hij geen groot verschil tussen de twee soorten boeken. Zijn detectives zijn immers ook een soort Zen verhalen. Hoewel de vaste ingrediënten zoals een moord, een motief en een commissaris (zonder naam, gewoon, “de commissaris”) voorhanden zijn, gaat het in zijn boeken veel meer om het gedrag van de personages en de wereld waarin ze zich bevinden. Zelf zegt hij over zijn detectiveboeken: “Ik heb geprobeerd een smakelijk verhaal te schrijven wat iemand uit kan lezen op zijn strandstoel, maar om daaronder een tweede verhaal te schrijven en het liefst nog een derde daaronder.”

Die tweede laag was de kracht van zijn verhalen. Het is vreemd dat de Duitse lezer die laag wel zag en de Nederlandse lezer niet altijd. Als je de speelfilm van Grijpstra & de Gier bekijkt, dan wordt duidelijk dat regisseur Wim Verstappen de tweede laag in de boeken niet zag. Van de Wetering is dan ook niet echt gelukkig met het resultaat. In de documentaire zegt hij hierover: “Ik heb zo’n moeite met de mensen die films van mijn politieboeken maken. Die zien een onverschilligheid in mijn helden. Maar ze zijn niet onverschillig. Onverschillig is iets stompzinnigs. Onthecht is iets heel fijnzinnigs. Je doet alles wat je kan doen om het zo goed mogelijk te laten lopen en that’s it, meer kun je niet doen. Meer hoef je ook niet te doen.”

De documentaire belicht veel aspecten uit het leven van de Rotterdamse levenskunstenaar, die ook praat over zijn tijd in Japan, in het Zen klooster. “Ik was een schandaal van een leerling. Ik werd dronken in de stad, ’s nachts liep ik dwars door zo’n papieren muur heen, over de hoofdmonnik heen. Maar de leraar zag dat helemaal niet als verkeerd. (lachend) Hij vond dat ik serieus bezig was om de vrijheid te benaderen. Dat was het enige waar het om ging. Dus als de monniken kwamen en zeiden ‘die man moet weg’, dan zei hij, ‘nee, die man is erg goed’.”

“Omdat het leven een leugen is. En dan ga ik naar God toe en die schop ik voor z’n reet. Dat leek me een vrij simpele constructie”

Een belangrijke scene uit de biografische film is het stuk waarin Van de Wetering het over zijn kinderjaren heeft. De Tweede Wereldoorlog heeft hem voor zijn leven getekend, althans, dat concludeer ik na het zien van de documentaire. De scene in woorden: “Om begrip te krijgen van waar de mens mee bezig is, want daar klopt dus helemaal niets van. Ik groeide op in een leuk gezin, allemaal aardige mensen, goed te eten, dienstmeisje, grote auto, mooie school, de alleraardigste mensen op school. En dan komt het bombardement op Rotterdam, toen was ik negen. Al mijn Joodse vriendjes werden vanaf station Delftse Poort in Rotterdam afgevoerd. En dat zag ik. Ik dacht, daar klopt niets van, van al die verhalen van ‘God is goed’ en ‘Christus is liefde’. Al die onzin die ik in de kerk hoorde, waar halen ze het vandaan. Want je kunt zien dat het niet waar is. Dus ik dacht, oké, het is niet waar, dus ik moet zorgen dat ik uit dit leven stap, want ik kan dit niet accepteren, dit leven. Omdat het leven een leugen is. En dan ga ik naar God toe en die schop ik voor z’n reet. Dat leek me een vrij simpele constructie. Om in ieder geval protest aan te tekenen. Ik heb toen stenen gegooid naar een Christus beeld en geraakt ook, z’n neus.

Toen kwam er een agent, dat was een mooi filosofisch gebeuren. De agent komt en pakt mij bij m’n oor, zo’n ouderwetse agent in Rotterdam, het speelt in 1940. En ik mee naar het bureau. Onderweg zei hij, ik liep met een scheef hoofd naast hem, ‘waarom gooi jij stenen tegen de neus van Christus?’ Toen zei ik ‘die man deugt niet’. ‘Daaronder staat ‘laat de kinderen tot mij komen’. Nou, ik heb die Joodse kinderen er langs zien lopen op weg naar het Delftse Poort station, die gaan daar in beestenwagens. Bij eentje gooiden ze de deur dicht, terwijl zijn hand er nog tussen zat, hij brak zijn hand maar niemand die zich daar iets van aantrok. Dus dat Christusbeeld staat daar voor de flauwekul. Het is helemaal niet waar van die kinderen tot mij komen. Dus heb ik een steen tegen z’n neus gegooid.’ En toen zei die agent, tja… en liet me lopen.

Dat is interessant, want hier heb je de moraal van het land in uniform, het gezag, de ordehandhaving, die mij laat gaan met m’n negen jaar of tien of hoe oud was ik, terwijl ik de basis van de hele moraal van het land aanval.  Christus, die in die tijd voor Nederland het grootste symbool voor religie was, die gooi ik stenen tegen z’n neus en ze laten me lopen. Dus ik had zo veel vragen en een enorme nieuwsgierigheid, en ik dacht, daar kan ik antwoord op krijgen als ik me ophang of uit het raam spring of in de Maas. De Willemsbrug had ik in mijn hoofd. Maar er gebeurden altijd weer van die interessante dingen dus ik stelde het steeds uit. En daar ben ik nog steeds mee bezig. Eigenlijk ben ik niet anders gaan denken. Ik vind het nog steeds een onacceptabele toestand. Dan kunnen alle Zen-meesters en Dalai Lama’s en goeroes, alle Heilige tijdschriften, rechtopzitters in tempels zeggen wat ze willen, er is iets fundamenteel niet in orde in een wereld waar dat soort dingen in gebeuren. En dat is onacceptabel.”

“Ik zocht iets dat de dualiteit te boven ging, want alleen met goed en slecht kom je er nooit”

Liefhebbers van filosofie komen volop aan hun trekken bij de één uur durende film, want de schrijver was zijn leven lang op zoek naar de waarheid, naar vrijheid. “Ik zocht iets dat de dualiteit te boven ging, want alleen met goed en slecht kom je er nooit”, zei hij. Zijn ouders waren lid van de Theosofische vereniging. “Allemaal gezever. Ik geloofde het niet, al die dikke dames die er rondliepen.” Hij zocht de vrijheid en waarheid eerst bij Sartre. “Maar wat krijg je dan, dat hij bang is voor de vrijheid. Dat hij niet goed weet wat hij ermee moet, dat hij ervan gaat walgen. Ik heb al die romans gelezen en Jaspers en Heidegger. Ik was toen nog geen 19. Ik zag er wel iets in maar als je vrijheid alleen als iets angstwekkend ziet en haastje-repje terug wil naar een structuur om je vast te houden, dat leek me niets. Bij Nietzsche vond ik uiteindelijk een benadering van de werkelijkheid.”

In de documentaire wordt niet gezegd dat JanWillem van de Wetering een biografie over zijn favoriete detectieschrijver en diplomaat Robert van Gullik heeft geschreven. Van Gullik werd bekend met zijn boeken over Rechter Tie. Hij heeft Van Gullik nooit persoonlijk ontmoet, omdat hij hem mateloos aanbad, aldus Van de Wetering zelf. Wel ontmoet heeft hij de Nederlandse dichter-bioloog Leo Vroman, die vaak bij hem zijn vakantie doorbracht. Onderaan het artikel van de Volkskrant (zie hieronder) staat een gedicht dat Vroman in Texas schreef naar aanleiding van het overlijden van zijn vriend JanWillem van de Wetering.

Muziek speelde ook een belangrijke rol in zijn leven en dan vooral de muziek van Miles Davis. “Die muziek lichtte me helemaal uit mezelf en liet me dingen zien die ik al heel lang vermoed had en echt waar bleken te zijn. Dus dan stel je de Willemsbrug toch uit omdat blijkt dat er toch iets buiten alles is. Oneindig maar nog daarbuiten.”  To infinity and beyond.

De Zen-trilogie boeken

Wikipedia over JanWillem van de Wetering

Artikel NRC, drie dagen na zijn dood

De Volkskrant 08/07/08: ‘Respectloze Zenleerling’ was altijd aan het begin

Bericht in The Guardian n.a.v. zijn overlijden

The Philosophical Exercises of Janwillem van de Wetering (Engelstalig)

Lost and profound – Janwillem van de Wetering: from Um to Mu and back again (Engelstalig)

Kaliber 38 – Krimis im Internet (Duitstalig)

INTERVIEW, VIDEO IN HET ENGELS

TIP: Nederlandse documentaire over JanWillem van de Wetering