Blog Allard van Gent

Museum Barberini in Potsdam presenteert meesterwerken uit de verzamelingen van de Palazzi Barberini en Corsini in Rome.

Vanaf 13 juli 2019 tot 6 oktober2019 toont het museum Barberini in Potsdam de tentoonstelling Wege des Barock. Die Nationalgalerien Barberini Corsini in Rom. Te zien zijn 54 meesterwerken uit de collecties van het Palazzo Barberini en de Galleria Corsini waaronder één van de vroegste werken van Caravaggio, zijn in 1597-99 gemaakt schilderij Narcissus.

Het verhaal Narcissus is vooral bekend in de versie van Ovidius, die deze Griekse mythe in een Latijnse dichtvorm omzette. Narcissus was een mooie jongeman die helemaal leefde voor de jacht. Hij liet vele harten sneller kloppen, maar wilde niets van liefde weten: hij wees iedereen af, mannen zowel als vrouwen.

De nimf Echo was één van de wezens die verliefd werd op Narcissus en hem overal volgde. Echo was getroffen door een vloek die het haar onmogelijk maakte een gesprek te beginnen: ze kon enkel anderen napraten. Daarmee was een normale communicatie onmogelijk. Toen Narcissus ook haar afwees, trok Echo zich terug in de grotten waar ze volledig wegkwijnde en waar uiteindelijk alleen haar stem overbleef.

Met Narcissus liep het daarna niet veel beter af. Op een dag kwam hij bij een heilige vijver met kristalhelder water. Toen hij zich voorover boog om eruit te drinken zag hij zijn eigen spiegelbeeld, maar dacht dat het een geest was die in de vijver leefde. Vervolgens werd hij zo getroffen door de schoonheid van de beeltenis in het water dat hij er voortdurend naar bleef staren: hij werd verliefd op zichzelf. Telkens echter als hij zich uitstrekte om de beeltenis in het water te omhelzen, verdween deze in de waterrimpelingen, een handeling die zich telkens herhaalde. Narcissus werd daar zo verdrietig van dat ook hij wegkwijnde, tot er uiteindelijk enkel nog een bloem van hem overbleef, narcis geheten.

Caravaggio schilderde Narcissus in Rome, in een vroege periode van zijn carrière en aan de vooravond van zijn roem. Over die tijd, van 1597 tot 1599, zijn niet veel biografische gegevens bekend. Samen met zijn vriend Lionello Spada en een jonge stalknecht genaamd Benedetto schuimt hij de stad af. Hij lijkt weinig productief. Het onderwerp van Narcissus werd hem aan de hand gedaan door ‘Maestro Valentin’, een kunsthandelaar die regelmatig voor hem optrad als een soort zaakbehartiger.

Narcissus is typerend voor de schilderstijl van Caravaggio. Hij zet zijn figuur fors neer tegen een donkere achtergrond en voorzag deze van een dramatiserende verlichting, als acteurs in de schijnwerpers. Kenmerkend is ook de eenvoudige maar doeltreffende compositie: Narcissus en zijn weerspiegeling vormen een soort cirkel rondom de centraal oplichtende knie. Een analogie kan worden gezocht met de bloem, waarin Narcissus uiteindelijk zou veranderen. Het drukt ook iets uit van een gerichtheid naar binnen. Daarnaast heeft het schilderij duidelijk ook iets melancholisch. Uit de droeve blik van het model kan reeds het einde van Narcissus worden afgeleid, hetgeen mogelijk ook iets zegt van de gemoedsgesteldheid van Caravaggio in die periode.

Het Palazzo Barberini beschikt over één van de belangrijkste verzamelingen van de Romeinse barokke schilderkunst. Samen met het Palazzo Corsini biedt het plaats aan de Italiaanse Nationale Galerie. Wege des Barock toont voor de eerste keer een representatieve selectie in een tentoonstelling. Te zien zijn de door Michelangelo Merisi da Caravaggio geïnspireerde ontstaansgeschiedenis van de Romeinse barokke schilderkunst en de uitstraling daarvan naar Europa. Er wordt ook impliciet verwezen naar het verzamelen van Friedrich II die voor het Neues Palais in Potsdam werken van Artemisia Gentileschi, Guido Reni en Luca Giordano verwierf.

Paus Urban VIII was de belangrijkste promotor van deze Romeinse barok. Nog voordat hij kardinaal werd liet hij zich door Caravaggio portretteren (privéverzameling, 1598). Maffeo Barberini was een kenner van geleerde schriften. Zijn bibliotheek bevatte naast manuscripten van de kerkleer ook hoofdwerken van de antieke literatuur. Als paus wilde hij in zijn eeuw een culturele bloei in de schilderkunst, architectuur, literatuur en muziek initiëren die niet zou onderdoen voor de Renaissance.

In zijn pontificaat viel in 1626 de inwijding van de Sint-Pietersbasiliek. Honderden jaren daarvoor waren de pausen van de Renaissance al met de bouw hiervan begonnen. Met zijn bouwmeester Gian Lorenzo Bernini voltooide Urban VIII het belangrijkste bouwwerk van de katholieke kerk. Via de graaf Petri liet hij door Bernini een prachtig ciborium maken en die met zon, bijen en laurier de insignes van de familie Barberini aanbrengen.

De tentoonstelling Wege des Barock. Die Nationalgalerien Barberini Corsini in Rom telt 56 meesterwerken. Het is een gemeenschappelijk project van de naamgenoten in Rome en Potsdam en heeft deze samenwerking te danken aan Maurizia Cicconi en Michele Di Monte, curatoren van de Gallerie Nazionali Barberini Corsini en Inés Richter-Musso, gastcurator van het museum Barberini in Potsdam.

Wege des Barock
13 juli – 6 oktober 2019
Museum Barberini Potsdam
Website: https://www.museum-barberini.com/wege-des-barock/