Blog Allard van Gent

Morgen, op maandag 13 mei om 21:10 uur, komt mijn bevriende kunstenares Li Koelan op de Nederlandse televisie. Vanuit stadsdeel Neukölln staat zij Josse de Voogd van het programma “Aangehaakt” te woord. De uitzending is voor kijkers buiten Nederland tegen 22 uur beschikbaar via NPO Start.

De Nederlandse kunstenares Li Koelan woont al sinds 1999 in Neukölln, een Berlijns stadsdeel met zo’n 160 nationaliteiten. Daarvoor studeerde ze feministische filosofie en lag een carrière als wetenschapster in het verschiet. Daar had ze echter geen zin in. “De filosofen hebben wel een groot deel van mijn leven bepaald. Die studie interesseerde me ook enorm. Ik had echter niet de vrijheid die ik als kunstenares voelde. Ik hou van de kunst, omdat ik altijd bezig ben iets te transformeren, iets te veranderen, iets in een nieuwe vorm te gieten. Ik ben eerder een lichamelijk mens en kan mijn leven en de wereld beter via mijn lichaam vormgeven dan via mijn hoofd. De verbinding tussen wetenschap en kunst is voor mij altijd aanwezig geweest, het is een hele sterke verbinding”, legt ze uit.

In haar atelier in de Weichselstrasse richtte ze haar Moeder Aarde-museum op. In de beginperiode van het museum vroeg ze diverse ambassades in Berlijn om wat aarde voor het museum beschikbaar te stellen. Dat gebeurde en nog steeds brengen mensen aarde uit verre landen mee. In het boek Daar is de muur: verhalen over Berlijn heeft Margriet Brandsma het museum onder de titel “Een museum voor Moeder Aarde dat het hart van iedereen raakt” als tip opgenomen.

De aarde is ondeelbaar (die Erde ist unteilbar). Zo luidt het moto van het Erdemuseum. Op de website staat een lijst met de zogenaamde Erdeträgerinnen. In het stukje van Margriet Brandsma komen deze aardedragers ook aan bod: “Li houdt nauwkeurig bij wie het zijn en toont foto’s van een aantal zogenoemde ‘aardedragers’ in het museum. Daarnaast maakte ze een aantal kunstwerken rond het thema ‘Moeder Aarde’ en ook die maken deel uit van de collectie. Maar centraal staat natuurlijk de aarde […] Er staan in de grote kast ook twee potjes gevuld met water. De eerste is bestemd voor staatlozen, mensen die door geen enkele staat als hun burger worden beschouwd. Dat kunnen bijvoorbeeld vluchtelingen zijn of leden van gediscrimineerde minderheidsgroeperingen. De tweede is voor Ungeklärten, illegalen en mensen afkomstig uit landen met omstreden grenzen, Li: “Die mensen hebben geen aarde en dat kan niet waar zijn. Dan krijgen ze water van mij, in de ene heb ik er zilver bij gedaan, in de andere goud.””

In 2017 organiseerden Li en ik de Mutter Erde Tag Berlin onder het motto Spielst du mit? Naar aanleiding van dat project schreef ik een bijdrage op dit blog waarin Li uitlegt waarom de eerste Berlijnse Moeder Aarde dag in het leven is geroepen: “Ik voel steeds meer dat er geen andere wegen meer zijn om iets te beïnvloeden. Deze uitgeputte positie merk ik ook bij mezelf, bij de mensen in mijn omgeving en ook in de politiek. De laatste jaren werk ik met kinderen en ergens heb ik dan gemerkt dat ik mezelf niet oplaad als ik met een nieuwe expositie begin maar als ik met mijn kinderen werk.”

Aangehaakt

In aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement, wandelt electoraal geograaf Josse de Voogd in de WNL-serie Aangehaakt door vier Europese steden om antwoord te geven op de vraag wat leefomgeving vertelt over het stemgedrag van de Europeaan. Hij begint in Maastricht. Vervolgens trekt hij naar Berlijn, Stockholm en Sevilla.

Aangehaakt in Berlijn
NPO2
Maandag 13 mei
21:10 – 21:30 uur

Op zondag 12 mei om 11:30 uur zal de besloten opening van de expositie “Kafka’s Echo” live worden gestreamd. Deze tentoonstelling in het Duitse Literatuurmuseum (Deutsches Literaturarchiv Marbach) wordt geopend door Claudia Roth, minister van Cultuur en Media in Duitsland, Winfried Kretschmann, minister-president van Baden-Württemberg, en Tomáš Kafka, ambassadeur van Tsjechië in Berlijn (begroeting via video). Regisseur Sandra Richter zal spreken met Daniel Kehlmann en David Schalko, de scenarioschrijver en regisseur van de Duits-Oostenrijkse miniserie over Franz Kafka.

Kafka is een van de weinige schrijvers die voor existentieel schrijven staat dat lezers en ontvangers wereldwijd aanspreekt. Elke generatie voelt zich opnieuw door hem geprovoceerd, elke generatie zoekt daarom haar eigen manieren om toegang te krijgen tot hem en zijn werk, nieuwe vormen van toe-eigening. Op 3 juni 2024 is het 100 jaar geleden dat Kafka stierf. Ter gelegenheid hiervan bundelen de drie instellingen met ’s werelds grootste Kafka-collecties – de Nationale Bibliotheek van Israël, de Bodleian Libraries Oxford en het Duitse Literatuurarchief Marbach – hun krachten om Kafka als wereldwijde auteur te erkennen in tentoonstellingen en evenementen, en tegelijkertijd zijn werk in een lokale context te plaatsen.

Kafka is ongetwijfeld een van de meest gelezen schrijvers in de hedendaagse wereldliteratuur, maar ook een van de meest raadselachtige. Aan de hand van originele documenten en nooit eerder vertoond archiefmateriaal wil het DLA (Duitse Literatuurmusem ofwel Deutsches Literaturarchiv Marbach ) Kafka bekijken vanuit het perspectief van zijn tijd en hem tegelijkertijd in ons heden plaatsen. Zo werpt het licht op Kafka’s oorsprong en zijn leven in de Praagse smeltkroes, op zijn lezingen en processen, zijn wereld van woorden en beelden. Maar bovenal probeert de tentoonstelling op het spoort te komen wat de uitwerkingen zijn van het lezen van Kafka en de productieve en artistieke receptie van zijn werken. De vraag is dan ook: Wie was deze Kafka, deze “buitengewone en diepzinnige wereld”, zoals Milena Jesenská hem beschreef in haar overlijdensbericht? Wat onthullen zijn bibliotheek en de bewijzen van zijn lectuur (bijvoorbeeld in brieven) over Kafka als lezer? In hoeverre inspireert zijn lezen zijn schrijven? Hoe komen zijn teksten tot stand? Wat onthullen de manuscripten over Kafka’s manier van werken en schrijven, bijvoorbeeld door zijn handschrift, correcties, doorhalingen en toevoegingen, en wat over hem als lezer van zijn eigen teksten? Hoe werden en worden de teksten van deze wereldschrijver, die elke generatie opnieuw provoceerde, gelezen? Waar en hoe veranderen deze teksten afhankelijk van de context, plaats en tijd van hun lectuur? Waarom en hoe wordt zijn literatuur een inspiratiebron voor andere media?

Te zien zijn manuscripten, brieven, foto’s en memorabilia van Kafka uit het bezit van het DLA – waaronder Het proces en kortere verhalen zoals Richard en Samuel en De dorpsonderwijzer, maar ook brieven aan Grete Bloch (en indirect via haar aan Felice Bauer), Max Brod, Josef David, Willy Haas, Milena Jesenská, Ottla Kafka, Hedwig Weiler en Felix Weltsch, onder anderen. Ze worden aangevuld met sporen van herinnering, lectuur en receptie die te vinden zijn in de archieven en auteursbibliotheken van Kafka’s tijd tot nu. Kafka’s manuscripten en getuigenissen worden zo geconfronteerd met manuscripten, brieven, boeken en documenten van Ilse Aichinger, Hannah Arendt, Max Bense, Hans Blumenberg, Paul Celan, Peter Handke, Hermann Hesse, Siegfried Kracauer, W. G. Sebald en Martin Walser. De nalatenschap van de Kafka-onderzoeker Hartmut Binder speelt hierbij ook een belangrijke rol, want hij heeft het DLA een collectie van Kafka’s vaak zeldzame ‘verloren boeken’ geschonken, evenals originele foto’s van Kafka, zijn ouders en zijn zus Ottla.

In een ‘Kafka Lab’, dat wordt gecreëerd als onderdeel van een onderzoekssamenwerking met het Leibniz Instituut voor Kennismedia in Tübingen, kunnen bezoekers een virtual reality bril gebruiken om zich onder te dompelen in het ‘manuscriptuniversum’ van Kafka’s proces. Ze worden aangemoedigd om na te denken over Kafka’s stijl door te moeten beslissen op basis van een corpus bestaande uit originele tekstpassages en door AI gegenereerde ‘Kafka-teksten’: Is het Kafka of niet? En tot slot kunnen ze hun lezing van Het proces vergelijken met die van andere lezers van Het proces door gebruik te maken van een interactief station om te zien hoe anderen de tekst lezen en wat het lezen bij hen losmaakt. Bezoekers kunnen ook hun eigen leeservaringen opnemen en zich zo niet alleen inschrijven in de tentoonstelling, maar ook deel uitmaken van een empirisch onderzoeksproject.

Dit opening van de tentoonstelling is een besloten evenement, maar zal op zondag 11 mei vanaf 11:30 uur live via YouTube worden gestreamd: